1289 - دلایل مهجوریت قرآن (پرسش و پاسخ) ۱۴۰۳/۰۵/۰۵
دلایل مهجوریت قرآن
(پرسش و پاسخ)
پرسش: چرا قرآن کریم در میان مسلمانان مهجور و مورد شکایت پیامبر اکرم(ص) قرار گرفته است؟
پاسخ:تنها شکایت پیامبر(ص)
زندگانی با برکت و پرفراز و نشیب پیامبر اکرم(ص) به گونه‌ای سپری گشت که آن حضرت هیچگاه درباره سختی‌ها، مصیبت‌ها، جنگ‌ها و دشمنی‌ها و نفاق‌ها و... به خدا شکایتی نکرد، اما فقط در یک مورد آن هم در سوره فرقان آیه 30 پیامبر اکرم(ص) به خدای متعال از قوم خودش گله می‌کند که آنها قرآن را در عمل مهجور کردند: «وقال الرسول: یارب ان قومی اتخذوا هذا القرآن مهجوراً» پیامبر اکرم(ص) فرمود: پروردگارا! همانا قوم و ملت من این قرآن را در عمل رها کرده و به آموزه‌های وحیانی آن عمل نمی‌کنند.
اولویت‌دارترین و کاربردی‌ترین موضوع قرآنی
براساس این شکایت پیامبر اکرم(ص) اگر بخواهیم اولویت‌دارترین و کاربردی‌ترین موضوع قرآنی را مطرح کنیم، همین بحث مهجوریت‌زدایی از قرآن است. زیرا این شکایت پیامبر(ص) به جهت ترک فعل مسلمانان نسبت به آموزه‌های وحیانی قرآن که غرض الهی از خلقت انسان است، در زمان ما نیز همچنان ادامه دارد و تا زمانی که قرآن به عنوان یک کتاب زینتی و تشریفاتی مقدس در نزد مسلمانان در آمده باشد، شکایت پیامبر اکرم(ص) هم در مورد مسلمانان مصداق و ادامه خواهد یافت. بنابراین در هر عصری و نسلی بحث مهجوریت‌زدایی از قرآن یکی از اولویت‌دارترین و کاربردی‌ترین موضوعات قرآنی خواهد بود، اگر مسلمانان بخواهند مشمول شکایت پیامبر اکرم(ص) قرار نگیرند.
مفهوم مهجوریت
1- از نظر لغوی: کلمه مهجور در لغت مشتق از هجر به معنای ترک و رها کردن و نیز سخن بیهوده و هذیان آمده است. در واقع مهجوریت یعنی جدایی انسان از غیر خودش یا با بدن، یا با زبان یا با قلب (مفردات راغب، ص 834)
2- از نظر اصطلاحی: مهجوریت در اصطلاح این است که مردم قرآن را رها کرده و به دستورات و تعالیمش پایبند نیستند، و در عمل این قرآن را به دست فراموشی سپردند. قرآنی که رمز حیات طیبه و وسیله نجات و رستگاری است. قرآنی که عامل پیروی و حرکت و ترقی در همه ابعاد حیات فردی و اجتماعی است. در واقع قرآن برای آنها به صورت یک کتاب زینتی و تشریفاتی مقدس درآمده است.
دلایل مهجوریت‌زدایی
الف) دلایل عقلی
1- غرض الهی از انزال کتب آسمانی به ویژه قرآن کریم عمل به آن بوده نه صرفاً خواندن
الف) مرحوم علامه طباطبایی(ره) در تفسیر المیزان، جلد 15 صفحه 284 می‌نویسد: کلمه هجر به فتح‌ها، و سکون جیم به معنای ترک است. از ظاهر سیاق بر می‌آید که جمله: «و قال الرسول» عطف بر جمله «یعض الظالم» باشد، و این سخن از جمله سخنانی است که رسول خدا(ص) در روز قیامت به پروردگار خود بر سبیل گلایه و شکایت می‌گوید... و مراد از قوم آن جناب، عموم عرب، بلکه عموم امت اوست. البته به اعتبار عاصیان امت... و مراد از قوم آن عده از مردمند که بر رسالت و کتاب او طعنه می‌زنند. (و آن را در عمل ترک می‌کنند)
ب) آیت الله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه ذیل آیه 30 سوره فرقان می‌نویسد: این سخن و این شکایت پیامبر(ص) امروز نیز همچنان ادامه دارد که از گروه عظیمی از مسلمانان به پیشگاه خدا شکایت می‌برد که این قرآن را به دست فراموشی سپردند. قرآنی که رمز حیات است و وسیله نجات. قرآنی که عامل پیروزی و حرکت و ترقی است. قرآنی که مملو از برنامه‌های زندگی می‌باشد این قرآن را رها ساختند و حتی برای قوانین مدنی و جزائیشان دست‌گدایی به سوی دیگران دراز کردند. هم اکنون اگر به وضع بسیاری از کشورهای اسلامی مخصوصاً آنها که زیر سلطه فرهنگی شرق و غرب زندگی می‌کنند، نظری بیفکنیم می‌بینیم که قرآن در میان آنها به صورت یک کتاب تشریفاتی درآمده است.
ج) حجت‌الاسلام قرائتی در تفسیر نور ذیل آیه 30 سوره فرقان می‌نویسد: باید تلاشی همه‌جانبه داشته باشیم تا قرآن را از مهجوریت درآوریم، و آن را در همه ابعاد زندگی محور علمی و عملی خود قرار دهیم تا رضایت پیامبر عزیز اسلام(ص) را جلب کنیم (و مشمول شکایت آن حضرت قرار نگیریم) نخواندن قرآن، ترجیح غیر قرآن بر قرآن، محور قرار ندادن آن، تدبر نکردن در آن، تعلیم ندادنش به دیگران و عمل نکردن به آن از مصادیق مهجور کردن قرآن است. حتی کسی که قرآن را فرا گیرد ولی آن را کنار گذارد و به آن عمل نکند، او نیز قرآن را مهجور کرده است. در قیامت یکی از شاکیان پیامبر اکرم(ص) است. تلاوت ظاهری کافی نیست، بلکه مهجوریت‌زدایی لازم است.
2- اگر به آموزه‌های وحیانی قرآن عمل نشود، غرض الهی که هدایت و رستگاری و سعادت دنیا و آخرت انسان است، محقق نمی‌گردد. در مهجور کردن قرآن، بیمار از آغاز به طبیب مراجعه نمی‌کند، و به سراغ قرآن کریم هم نمی‌رود، اما در به مهجوریت گرفتن قرآن، انسان بیمار به طبیب مراجعه کرده و نسخه داروهای شفابخش پزشک را هم گرفته ولی از آنها استفاده‌ای نکرده و به آنها عمل نمی‌کند و چه بسا منجر به مرگ او گردد. در حال حاضر قرآن در کشورهای اسلامی هم به صورت یک کتاب زینتی و تشریفاتی مقدس برای افتتاح مراکز، خانه نو، مراسم عقد، حفظ مسافر، شفای بیماران، قرائت برای اموات و... از آن استفاده می‌شود. بنابراین طبیعی است قرآنی که پاسخگوی فلسفه خلقت انسان در این جهان است در عمل متروک و مهجور می‌ماند و انسان را به سرمنزل مقصود و هدف غایی او نمی‌رساند و غرض الهی محقق نمی‌گردد. در زمان حاضر جنایات وحشیانه اسرائیل کودک‌کش نسبت به مسلمانان در غزه و لبنان و عراق و یمن و سکوت مرگ‌بار جهان اسلام شاهدی عینی بر مهجوریت قرآن و ترک فعل آموزه‌های وحیانی قرآن است.
ب) دلایل نقلی
1- آیات قرآن
آیات قرآن در زمینه مهجوریت و تاکیدات خدای متعال بر بعد عمل به آموزه‌های وحیانی به چند دسته تقسیم می‌شود:
الف) شکایت پیامبر اکرم(ص) در روز قیامت
قرآن کریم در سوره فرقان آیه 30 می‌فرماید: رسول گرامی(ص) به خداوند شکایت می‌کند که ای پروردگار! همانا قوم من این قرآن را مهجور کردند (و به آموزه‌های وحیانی آن عمل نمی‌کنند).
ب) توبیخ و سرزنش کسانی که به قرآن عمل نمی‌کنند
1- خداوند خطاب به مومنین می‌فرماید: ای کسانی که ایمان آورده‌اید چرا به آنچه که می‌گویید عمل نمی‌کنید. این کار گناه بزرگی نزد خدای متعال است که به گفته‌های خود عمل نمی‌کنید.(الصف-3)
2- خداوند خطاب به مبلغین و دعوت‌کنندگان به اسلام می‌فرماید: آیا مردم را به نیکی (اسلام و ایمان به مبدأ و معاد) دعوت می‌کنید، اما خودتان را فراموش می‌کنید، با اینکه شما کتاب آسمانی را می‌خوانید؟ آیا نمی‌اندیشید؟! (بقره-44)
3- خداوند از زبان دوزخیان علل جهنمی شدن‌شان را چنین بیان می‌فرماید: چه چیز شما را به دوزخ وارد ساخت؟! می‌گویند: ما از نمازگزاران نبودیم، اطعام به مسکین نمی‌کردیم، و پیوسته با اهل باطل همنشین و همصدا بودیم، و همواره روز جزا (معاد) را انکار می‌کردیم.(المدثر- آیات 42 تا 46)
ج) تشبیه عالمان دینی غیرعامل به حمار و کلب
1- تشبیه عالمان بی‌عمل به حمار: مثل کسانی که مکلف به (عمل به آموزه‌های وحیانی) تورات شدند، ولی (در مقام عمل) حق آن را ادا نکردند، مانند درازگوشی هستند که کتاب‌هایی حمل می‌کند (اما چیزی از آن نمی‌فهمد).(جمعه-5)
2- تشبیه عالمان بی‌عمل به سگ: (مثل عالمان بی‌عمل) همانند سگ (هار) است که اگر به او حمله کنی، دهانش را باز و زبانش را بیرون می‌آورد و اگر او را به حال خود واگذاری باز همین کار را می‌کند.(اعراف-176)
د) آرزوی مرگ و هلاکت باری مدعیان بی‌عمل
1- مرگ بر انسان کافر و ناسپاس: مرگ بر این انسان، چقدر کافر و ناسپاس است!(عبس-17)
2- مرگ بر دروغگویان: «قتل الخراصون» مرگ بر دروغگویان(ذاریات-10)
3- هلاکت بر دروغگویان گنهکار: وای (هلاکت باد) بر هر دروغگوی گنهکار(جاثیه-7)
4- هلاکت بر عیب‌جوی زخم‌زبان زننده: «ویل لکلّ همزهًْ لمزهًْ» وای (هلاکت باد) بر هر عیب‌جوی مسخره‌کننده(همزه-1)
2- روایات
الف) رسول خدا(ص) آیات قرآن را ده آیه، ده آیه به اصحاب می‌آموختند و آنان تا مطالب علمی و احکام عملی آن آیات را فرا نمی‌گرفتند به آیات بعدی نمی‌پرداخت. (معرفه القراء الکبار، شمس‌الدین ذهبی، ص48)
ب) پیامبر اکرم(ص) قاریان قرآن غیرعامل را مورد لعنت قرار داده و در روز قیامت آنان کور محشور می‌شوند.
1- قال النبی(ص): «رب تال القران و القران یلعنه» چه بسا قاری قرآنی که مورد لعنت قرآن قرار می‌گیرد.(بحارالانوار، ج89، ص184)
2- قال النبی(ص): «من قرأ القران و لم یعمل به حشره الله یوم القیمهًْ اعمی» کسی که قرآن را می‌خواند و به آن عمل نمی‌کند، خداوند روز قیامت او را کور محشور می‌فرماید.(ثواب الاعمال، شیخ صدوق، ص337)
ج) امام علی(ع) در وصیت‌نامه خود از پیشی گرفتن غیرمسلمانان در عمل به قرآن اظهار نگرانی برای مسلمانان می‌کنند
قال الامام علی(ع): «الله الله فی القران، لایسبقکم بالعمل به غیرکم» خدا را، خدا را درباره قرآن؛ مبادا دیگران با عمل به قرآن از شما (مسلمانان) پیشی گیرند.(نهج‌البلاغه- نامه47)