ابزارها و لوازم رشد

(پرسش و پاسخ)

پرسش:برای رسیدن به مرحله رشد در تمامی ابعاد آن، به چه ابزارها و لوازمی نیاز است تا این مهم در جامعه، تحقق پیدا کند؟

پاسخ:رشد انسان در ابعاد فردی و اجتماعی یک مقوله پیچیده و مشکل است. چرا که برخلاف حیوانات، رشد انسان از یک سو اکتسابی و تحصیلی است و از طرف دیگر هیچ‌گونه محدودیت و پایان‌پذیری ندارد. بنابراین لازمه رسیدن به رشد در جمیع جهات، کسب ابزارها و لوازم رسیدن به آن در درجه اول است.
لوازم و ابزارهای رشد
1- ارزیابی صحیح و دقیق پدیده‌ها
ارزیابی صحیح و دقیق پدیده‌ها و واقعیات و موضوعات پیرامونی انسان به این است که ارزش هر موضوعی را در حد خودشان انسان درک کند و بفهمد. یک چیز ممکن است ارزش کمی داشته باشد و چیز دیگر ارزش بیشتری. رشد چه اسلامی و چه غیراسلامی به این است که ارزیابی صحیحی داشته باشیم. کوچک را بزرگ و بزرگ را کوچک تشخیص ندهیم. بنابراین تشخیص سود و زیان لازمه‌اش این است که ارزیابی صحیح و دقیقی از ارزش پدیده‌ها و واقعیات پیرامونی خود داشته باشیم و ببینیم چه عواملی به سود اسلام و جامعه اسلامی است و چه عواملی به ضرر اسلام در جریان است.
2- شناخت سرمایه‌ها
رشد اجتماعی یا رشد اسلامی ما آن وقت حاصل می‌شود که ما سرمایه‌های خودمان را بشناسیم و جایگاه و ارزش آنها را بفهمیم و صحیح تشخیص بدهیم. ما از نظر رشد اسلامی آیا می‌دانیم که چه سرمایه‌هایی داریم؟ آیا سرمایه‌های فرهنگی و سرمایه‌های انسانی خود را می‌شناسیم؟ آیا در حدودی که این سرمایه‌ها را می‌شناسیم و اطلاع داریم، آن قدر لیاقت و شایستگی از خود برای حفظ این سرمایه‌ها نشان می‌دهیم؟ مثلا در رشد مالی اگر یک صاحب ثروتی خودش خبر نداشته باشد که چه اموالی و ثروت‌هایی دارد، به طور طبیعی نمی‌تواند آنها را حفظ یا تقویت نماید! ما در دنیای اسلام از آثار فرهنگی نفیس و دانشمندان برجسته و فاخر خودمان بی‌اطلاع هستیم. ما سهم دانشمندان خودمان را در تمدن جهان نمی‌دانیم و از سرمایه‌های خودمان بی‌خبریم. لذا رشد اسلامی نداریم! بحث تحریفات، بحث بدعت‌ها، یک ملت اگر رشید باشد نمی‌گذارد این همه تحریف، این همه دروغ، این همه اکاذیب، این همه جعلیات به صورت امور دینی و امور مذهبی وارد تعلیماتش بشود.
3- قدرت پیش‌بینی
یکی از ابزارها و لوازم و مظاهر رشد در یک اجتماع قدرت پیش‌بینی است. قدرت پیش‌بینی یعنی اینکه انسان بتواند آینده را درست پیش‌بینی کند. البته پیش‌بینی صددرصدی که نه ولی تا حدود زیادی قریب به صحت باشد. امام علی(ع) خطاب به اصحابش آنها را ملامت می‌کند از اینکه حوادث مهمی که در آینده اتفاق خواهد افتاد پیش‌بینی نمی‌کنند: «ای مردم! در روزگاری کینه‌توز، و پر از ناسپاسی و کفران نعمت‌ها صحبت کرده‌ایم، که نیکوکار بدکار به شمار می‌آید و ستمگر بر تجاوز و سرکشی خود می‌افزاید. نه از آنچه می‌دانیم بهره می‌گیریم و نه از آنچه نمی‌دانیم می‌پرسیم. و نه از حادثه مهمی تا بر ما فرود نیاید می‌ترسیم.» (نهج‌البلاغه- خطبه 32) بنابراین یک علامت جامعه رشید، همین است که بفهمد در آینده چه پیش می‌آید و خود را برای حوادث آینده آماده کند. امام صادق(ع) هم در این زمینه می‌فرماید: «العالم بزمانه لا تهجم علیه اللوابس» هرکس زمان خودش را خوب بشناسد، مورد هجوم اشتباهات قرار نمی‌گیرد. (الکافی، ج 1، ص 27)
4- داشتن آمار و ارقام
شکی نیست که جوامع امروز دنیا خیلی از مسائل خود را از روی آمار و ارقام می‌شناسند و روی آن برنامه‌ریزی می‌کنند. این آمارگیری ابزار خیلی موثر و کارآمدی است که بسیاری از واقعیات محیط پیرامونی را می‌توان براساس آن شناخت و روی آن طرح و برنامه‌های لازم را تدارک دید. البته طبیعی است که این آمار در حوزه‌های مختلف متفاوت است و صبغه خاص خود را دارد.
5- حساسیت‌های مردم و جامعه
اگر یک جامعه‌ای را بخواهیم بدانیم که رشد دارد یا عقب‌مانده است، باید ببینیم که در چه مسائلی حساسیت دارد و در چه مسائلی حساسیت ندارد. 
امام علی(ع) یک الگوی عینی برای ما است که باید بدانیم در مدت حکومتش به چه مسائلی حساسیت داشت و اولویت‌های آن حضرت کدام بود؟ علی(ع) به طور طبیعی نسبت به تمام مسائل اسلامی حساسیت دارد ولی آنچه که برای حضرت علی(ع) اولویت دارد، در درجه اول عدالت است و در درجه دوم وحدت. تا خلیفه می‌شود می‌گوید: به خدا قسم اموالی را که به ناحق گرفته شده، اینها را پس می‌گیرم ولو آنکه مهر زن‌های خود کرده باشید و با آن کنیزانی را خریده باشید. (نهج‌البلاغه- خطبه 16)