۱۲۸۱ - (پاسخ به شبهات ): بازدارنـدگی مجازات قصــــاص ۱۴۰۳/۰۶/۲۴
(پاسخ به شبهات ):
بازدارنـدگی مجازات قصــــاص
۱۴۰۳/۰۶/۲۴
* از مهم‌ترين آثار مجازات، «بازدارندگى» است. مجازات بايد به گونه‌ای باشد که وقتى شخصى در آستانه ارتكاب جرم قرار گرفت، با به ياد آوردن آن مجازات از ارتكابش خوددارى کند؛ ليكن مجازات قصاص با وجود سنگين بودن، از اثر بازدارندگى مناسب برخوردار نيست و نقشى در كاهش آمار جرم قتل ايفا نمی‌کند. در كشورهايى كه مجازات قصاص لغو شده است، اثر محسوسى بر افزايش آمار جرم قتل ديده نمی‌شود. پس وجود و عدم آن مساوى است.(1)
به این شبهه پاسخ‌‌های مختلف می‌‌توان ارائه کرد:
اول: قرآن فلسفه تشریع مجازات قصاص را بازدارندگی و حفظ حیات فرد و جامعه (وَلَكُمْ فِي الْقِصَاصِ حَيَاةٌ) بیان می‌کند. امام سجاد(ع) درمورد بازدارندگی مجازات قصاص و مفهوم حیات در آیه مذکور می‌‌فرماید: «چون کسی که قتل دیگری را اراده می‌کند، می‌‌داند در صورت ارتکاب قتل، قصاص خواهد شد؛ به همین دلیل از انجام دادن آن خودداری می‌کند و این موجب میشود حیات کسی که قتلش اراده شده بود و حیات کسی که قتل دیگری را اراده کرده بود و نیز حیات غیر آن دو، حفظ شود؛ زیرا وقتی مردم بدانند قصاص تشریع شده است، از ترس قصاص اقدام به قتل نمی‌‌کنند.»(2)
دوم: منظور از بازدارندگی مجازات، از جمله مجازات قصاص این نیست که با وضع مجازات دست و پای افرادی که قصد ارتکاب جرم می‌‌کنند، بسته میشود و هیچ‌‌کس نمی‌‌تواند آن جرم را مرتکب شود؛ بلکه منظور این است که جمع بسیاری - نه همه - از افرادی که اندیشه مجرمانه در ذهنشان شکل می‌‌گیرد، مجازات آن را به یاد می‌آورند و از ارتکابش منصرف می‌شوند. اما برخی از افراد، در هر صورت، به محض فرصت یافتن به ارتکاب جرم دست می‌‌زنند و هیچ مجازاتی مانع آنان نیست.
سوم: تشريع قصاص، اگر تنها راه مبارزه با جرم قتل و جرایم بر ضد تمامیت جسمانی نباشد، به‌طور قطع بهترين و حكيمانه‌‌ترين روش است. اگر منصرف كردن كسى از قتل ديگرى ممكن باشد، مطمئن‌‌ترين راه، تهديد او به مقابله به مثل است؛ وگرنه شخص هر مجازات ديگرى را امكان دارد بپذيرد و از قصد خود برنگردد و طبيعى است اگر شخص از كشتن ديگرى منصرف شود، هم حيات ديگرى حفظ میشود و هم حيات خودش.(3)
چهارم: واكنش تمامى جوامع در مورد پديده قتل، گویای اهميت و نقش اساسى امنيت جانى اعضاى جامعه در حيات اجتماعى است. در اين صورت، چه مجازاتى بهتر و بیشتر می‌تواند نقش بازدارندگى ايفا كند؟ آيا مجازات زندان می‌تواند چنين نقشى را به عهده بگيرد؟ اگر بتواند، به اين دلیل است كه ترس از دست دادن آزادى، مانع ارتكاب چنين جرمى شده است که در اين صورت، ترس از دست دادن حيات، بهتر و بيشتر می‌تواند چنین نقشی داشته باشد و چه‌بسا افرادى حاضر باشند مجازات حبس را بپذيرند و مرتكب جرم قتل شوندذ؛ زيرا رسيدن به آزادى را در آينده اميد دارند؛ ولى حاضر نباشند جان خود را در معرض خطر قرار دهند و جرم قتل را مرتكب شوند. در جوامعى هم كه با وجود مجازات قصاص، ميزان جرم قتل كاهش پيدا نكرده است، به‌طور قطع در صورت الغاى اين مجازات و برقرارى مجازات خفيف‌تر، افزايش آمار جرم قتل ممکن خواهد بود.(4)
* علی محمدی‌جورکویه
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱. به نقل از: فکرى احمد عکاز، فلسفة العقوبة فىالشريعة الاسلاميهًْ و القانون، ص 252.
2. احمد بن علی الطبرسی، الاحتجاج، ج2، ص319.
3. قدرت الله خسروشاهى، فلسفه قصاص از ديدگاه اسلام، ص 216.
4. همان، صص 212 و 213.