1302 - جایگاه و آثار صله‌رحم (پرسش و پاسخ) ۱۴۰۳/۰۷/۲۰
جایگاه و آثار صله‌رحم
(پرسش و پاسخ)
پرسش:از منظر آموزه‌های وحیانی صله‌رحم چه جایگاه و آثار و دستاوردهایی را در جوامع به همراه دارد؟
پاسخ:جایگاه و اهمیت صله‌رحم
صله‌رحم یا تحکیم پیوند خویشاوندی، از سجایای ارزشمند اخلاقی است که ریشه در عواطف و احساسات همه انسان‌ها صرف‌نظر از هر دین و نژادی دارد و همه نیز آن را به عنوان یک فضیلت اخلاقی نیکو می‌دانند. صله‌رحم در آموزه‌های وحیانی اسلام یکی از مهم‌ترین اصول اخلاق اجتماعی شمرده شده است. «عمر ابن مریم» می‌گوید: از امام صادق(ع) درباره مصداق آیه «و الذین یصلون ما امر الله ان یوصل»(رعد-21) پرسش کردم. حضرت در پاسخ فرمود: «من ذلک صله‌رحم و غایه تاویلها ایانا» صله‌رحم مصداق آن است و تاویل نهایی آن ما (اهل‌بیت(ع)) هستیم.(بحارالانوار، ج23، ص268)
همچنین امام صادق(ع) خطاب به شیعیان صله‌رحم را از شئون امامت و سیره عملی آن بزرگواران برمی‌شمارد و می‌فرماید: خداوند بزرگ، دوستی و ولایت و اطاعت ما را بر شما واجب کرده است، پس هرکس با ما است، باید از ما پیروی کند، و ورع، اجتهاد و تلاش، ادای امانت به نیکوکار و بدکار و صله‌رحم از شئون ما است.(همان، ج75، ص115) و بالاخره در حدیثی دیگر آن حضرت صله‌رحم و تحکیم پیوند خانوادگی را در ردیف ایمان به خدا قرار داده و می‌فرماید: «مردی نزد رسول خدا(ص) آمد و عرض کرد: اسلام برتر چیست؟ پیامبر اکرم(ص) فرمود: ایمان به خدا. پرسید بعد از آن چیست؟ فرمود: صله‌رحم.(همان، ج74، ص96). «ابوورد» می‌گوید: از امام باقر(ع) پرسیدم: خداوند چگونه به بهترین وجه پرستش می‌شود؟ حضرت فرمود: با صله‌رحم.(همان، ج40، ص61) همچنین امام علی(ع) صله‌رحم را جزو برترین مروت و جوانمردی دانسته و می‌فرماید: «من افضل المروهًْ صله الرحم».(شرح غررالحکم، ج6،ص34) از سوی دیگر در آموزه‌های وحیانی اسلام، قطع پیوند خانوادگی به شدت مورد نکوهش قرار گرفته و در زمره گناهان کبیره شمرده شده و قاطع رحم مورد لعنت خداوند قرار گرفته است.(رعد-25)
فراگیری ارتباطات خویشاوندی
ارزش و اهمیت پیوند خانوادگی ایجاب می‌کند که گستره آن شامل و فراگیر باشد تا از سویی هیچ فامیلی از آن محروم نگردد، و از سوی دیگر هرگونه کار نیک و پسندیده‌ای که امکان دارد، نسبت به رحم و خویشاوندان انجام پذیرد.
1- عمومیت ارتباطات
صله‌رحم شامل همه اقسام فامیل اعم از دور و نزدیک، فقیرو غنی، کافر و مسلمان، بدکار و نیکوکار و... می‌شود، و در برخی روایات نیز بر آن تاکید شده است. در روایات نقل شده روزی رسول خدا(ص) به مردم فرمودند: آیا شما را به دارنده بهترین اخلاق دنیا و آخرت راهنمایی کنم؟ گفتند: آری. حضرت فرمود: کسی که با بُرنده رابطه خویشاوندی، پیوند برقرار سازد و به آن که مالش را از او دریغ داشته ببخشاید و از کسی که به او ستم نموده درگذرد.(بحارالانوار، ج77، ص151)
2- انواع ارتباطات
پیوند خویشاوندی یک مفهوم عرفی است و شامل هرگونه کاری که پسندیده و برای فامیل مفید و سودمند باشد، می‌شود. از سلام و احوالپرسی گرفته تا کمک‌های متنوع مادی و معنوی، و یا حتی از جان مایه گذاشتن برای فامیل. بنابراین مؤمن باید در حد توان خویش و نیاز اعضای فامیل و خاندان، از آنان دلجویی کند، و هیچ‌گونه کمک و رسیدگی مورد نیاز آنان را دریغ نکند، و هرگونه نیازی اعم از مالی، جسمی، قدمی و همکاری‌های فکری و روحی و حمایتی که می‌طلبد را به آنان برساند. البته در همه موارد صله‌رحم و کمک به نیازهای خویشاوندان دو شرط اساسی یعنی توانایی انجام کار و مشروع بودن آن مطرح است. در غیر این صورت از عهده‌اش ساقط است. امام صادق(ع) درباره کمترین پیوند خویشاوندی می‌فرماید: پیوند خویشاوندی را محکم کنید و به برادران‌تان نیکی نمایید. اگرچه با سلامی زیبا و پاسخ دادن آن باشد.(همان، ج74، ص131) و در روایتی دیگر از پیامبراکرم(ص) از جان و مال مایه گذاشتن برای خویشاوندان، بالاترین نوع صله‌رحم شمرده شده است.(همان، ص89) در نقطه مقابل صله‌رحم روایاتی است که مبغوض‌ترین عمل در پیشگاه خدا بعد از شرک، قطع رحم می‌داند.(سفینهًْ‌البحار، ج1، ص516) و یا می‌فرماید: قطع‌کنندگان رحم وارد بهشت نمی‌شوند.(خصال، شیخ صدوق،ج1، ص177، ح208)
آثار فردی و اجتماعی صله رحم
بدون تردید هرچه را اسلام بر آن تاکید کرده است، دارای حکمت و آثار مثبت در زندگی فردی و اجتماعی انسان است. خواه ما از آن اثر و حکمت آگاه شویم و خواه آگاه نشویم. و طبیعی است که هرچقدر تاکید و سفارش بیشتر باشد، آثار و نتایج آن دستور نیز افزون‌تر و گسترده‌تر خواهد بود. تحکیم پیوند خانوادگی و صله رحم نیز آثار و برکات بی‌شماری را در پی دارد که در اینجا به اهم آنها براساس آموزه‌های وحیانی اسلام اشاره می‌کنیم:
1- طول عمر انسان
صله رحم یا تحکیم رابطه خویشاوندی، عمر را افزایش می‌دهد، چنانکه قطع آن، از عمر انسان می‌کاهد. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «مردی صله رحم به جا می‌آورد، در حالی که سه سال بیشتر از عمرش باقی نمانده است، ولی خداوند(با انجام صله رحم) آن را به سی سال افزایش می‌دهد.»(بحارالانوار، ج 47، ص 163)
2- ورود به بهشت
آرزوی هر مومن سعادت اخروی و جای گرفتن در بهشت جاوید است و چنین آرزویی با انجام صله رحم و تحکیم پیوند خانوادگی میسر می‌گردد. پیامبر گرامی اسلام(ص) می‌فرماید: شش چیز است که اگر کسی به یکی از آنها عمل کند، در روز قیامت از او حمایت می‌کند تا وارد بهشتش سازد... و یکی از آنها صله رحم است.(بحارالانوار، ج 68، ص 378)
3- آسانی حساب
یکی از مقاطع و گذرگاه‌های بسیار مشکل جهان آخرت، رسیدگی به حساب و کتاب اعمال و به تعبیر قرآن نام عمل است «اقرأ کتابک»(اسراء- 14) و صله رحم یا تحکیم خویشاوندی این خاصیت را دارد که در چنان موقعیتی صاحب و عامل خویش را کمک کرده و حسابرسی او را آسان می‌کند. امام صادق(ع) می‌فرماید: «ان صله رحم... تیسترالحساب و تدفع البلوی» همانا صله رحم حساب را آسان و بلا را دفع می‌کند.(همان، ج 74، ص 100)
4- فراوانی ثروت
با اینکه در ظاهر صله رحم با رفت و آمد و هزینه کردن بخشی از درآمد انسان همراه است و ظاهرا موجب کاهش ثروت و اموال انسان می‌گردد، ولی آموزه‌های وحیانی اسلام و پیشوایان معصوم تاکید کرده‌اند که چنین هزینه‌هایی سبب برکت زندگی و فراوانی درآمدها می‌شود. امام علی(ع) می‌فرماید: «صله الارحام تثمرالاموال و تنسی فی الاجال» پیوند با خویشان، اموال و ثروت‌ها را بارور می‌سازد و مرگ‌ها را به تاخیر می‌اندازد.(شرح غررالحکم، ج 4، ص 207)
5- پاکیزگی کردار
امام صادق(ع) صله رحم را مایه پاکیزگی اعمال و کردار انسان دانسته و می‌فرماید: «ان صله الرحم تزکی الاعمال».(بحارالانوار، ج 74، ص 100)
6- آبادانی شهرها
امام علی(ع) از قول رسول خدا(ص) نقل می‌کند که فرمود: صله رحم تعمر الدیار و تزید فی‌الاعمار و ان کان اهلها غیر اخیار». صله رحم شهرها را آباد می‌کند و عمرها را افزایش می‌دهد گرچه اهل آن از زمره نیکان نباشند.(همان، ج 47، ص 163)
7- تحکیم عاطفی
افراد فامیل به طور طبیعی با یک احساس خاص با هم مرتبطند و یکدیگر را دوست دارند. این عواطف و احساسات از نعمت‌های ارزشمند الهی است که در درون انسان تعبیه شده و از راه صله رحم بر تحکیم و گسترش آن تاکید شده است و آن کسی که به این عمل خداپسندانه اقدام می‌کند، احساسات فامیل و عواطف آنها را نسبت به خود جلب و جذب می‌کند. امام باقر(ع) می‌فرماید: «صله الارحام... تحبب فی اهل بیته فلیتق الله و لیصل رحمه» پیوند خانوادگی فرد را در فامیلش محبوب می‌گرداند.
پس شخص باید تقوای الهی را پیشه کند و با فامیلش پیوند برقرار نماید.(اصول کافی، ج 2، ص 152)