سلیم بن قیس نخستین روایتگر مظلومیت‌های اهل بیت(ع)

۱۴۰۳/۰۸/۲۵

پس از رحلت رسول خدا (ص) حوادث تلخی برای اهل بیت آن حضرت اتفاق افتاد، ازجمله هجوم به خانه امیرالمؤمنین‌(ع) که در این هجوم حضرت زهرا (س) مجروح شده و مدتی کوتاه پس از آن به شهادت رسید، موضع‌گیری تهاجمی در مقابل این مسائل به دلیل نوپا بودن اسلام و اهمیت حفظ آن در برابر خطرات و تهدیدهای خارجی، امری حساس بود؛ از سوی دیگر سیاست اهل بیت‌(ع) در تمام دوران 250 ساله بعد از رحلت پیامبر اکرم (ص) این بود که نگذارند اخبار این حوادث تلخ از حافظه تاریخی مسلمانان به ویژه شیعیان پاک شود؛ بر همین مبنا و با ملاحظه شرایط سیاسی و اجتماعی که در طول این دوران بر جامعه حاکم بود گزارش‌های تاریخی مربوط به این حوادث تلخ را بازگو می‌کردند. 
در ادامه به چگونگی بازگو کردن اخبار هجوم به خانه حضرت زهرا (س) در کلام اهل بیت‌ (ع) و شیعیان در عصر حضور امامان معصوم‌(ع) خواهیم پرداخت.
گزارش‌های متعددی به نقل از اهل بیت‌(ع) دال بر حوادث بعد از رحلت پیامبراعظم (ص) و هجوم به خانه حضرت زهرا (س) و جراحت حضرت درنتیجه این هجوم نقل شده است که در ادامه درباره اولین نوشته‌ای که در قرن اول هجری، حوادث بعد از رحلت پیامبر اکرم (ص) را ثبت کرده است معرفی می‌شود.
 در این قسمت دو گزارش از امامان بعد از حضرت علی‌(ع) در مورد چگونگی مجروح شدن حضرت فاطمه(س) در جریان هجوم به خانه ایشان را بیان می‌کنیم؛ در گزارشی‌،امام حسن‌(ع) رو به مغیره بن شعبه یکی از کسانی که در جریان هجوم شرکت داشت یادآور شدند که تو کسی بودی که صورت مادر ما را مورد ضرب و شتم قراردادی. (1) 
همچنین امام صادق(ع) در روایتی علت شهادت حضرت فاطمه (س) را ضرباتی می‌داند که قنفذ در جریان هجوم به پهلوی حضرت فاطمه (س) وارد کرد که درنتیجه آن پهلوی حضرت شکست و فرزند ایشان سقط شد. (2)  اما اولین نوشته‌ای که حوادث تلخ بعد از رحلت رسول خدا (ص) بازگو کرده است کتاب سلیم بن قیس است. سلیم دو سال پیش از هجرت دیده به جهان گشوده و در دوران خلافت عُمَر در عهد جوانی به مدینه آمد. 
سلیم در این دوره از زندگی‌اش بیشتر به دنبال ثبت و ضبط ماجرای سقیفه و فدک و حوادث پیرامون آن بوده است و بعد از قتل عثمان و زمانی که امیرالمؤمنین‌(ع) به خلافت می‌رسد، سلیم از یاران آن حضرت و شاهد و ثبت‌کننده مستقیم وقایع و جنگ‌ها و گفته‌های او بود و آنگاه که حضرت به شهادت می‌رسد و امویان حکومت را به دست می‌گیرند، سلیم در عین همراهی با امامان بعدی، ازجمله شیعیانی است که مورد غضب و تعقیب امویان قرار می‌گیرد. تعقیبی که سرانجام و در زمان حکمرانی حجاج بن یوسف ثقفی بر عراق، موجب هجرت سلیم به شهری در فارس شد و در همان جا نیز درگذشت.(3) 
شیخ طوسی درباره شخصیت سلیم آورده است: 
وی از صـحابه امـیرالمؤمنین، امام حسن، امام حسین، امام سجاد و امام باقر (علیهم‌السلام) بوده است. (4) 
شخصیت سلیم بن قیس سبب شده بود که کتاب وی مورد توجه شیعیان در قرون متعدد تاریخی باشد. 
البته کتاب او در ادوار مختلف تاریخی دچار تحریفاتی شد، اما در اینکه این کتاب بازگوکننده حوادث تلخ بعد از رحلت پیامبر اکرم (ص) بخصوص در قرون اولیه اسلامی بوده است جای هیچ شک و تردیدی نیست و لذا در چاپ جدید با تحقیق محمد باقر زنجانی تلاش کرده نسخه‌های مختلف این کتاب را مشاهده کند و متن را با توجه به نسخه‌های متفاوت بنگارد. علاوه ‌بر این، در چاپ جدید تلاش شده، روایات سلیم که در کتاب‌های دیگران آمده نیز جمع‌آوری شود و با ذکر منابع دیگر که این احادیث را آورده‌اند، توثیقی برای روایات سلیم گردآوری شود. (5) 
نتیجه گیری: 
حوادث بعد از رحلت پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله)
ازجمله جریان هجوم به خانه حضرت فاطمه(س) همیشه مورد توجه امامان معصوم‌(ع) و شیعیان بوده است، اما شرایط مختلف سیاسی اجتماعی سبب می‌شد که در بیان این اخبار به پیامدهای آن برای جامعه اسلامی و به صورت خاص شیعیان توجه کنند و با در نظر گرفتن این مسئله خود امامان‌(ع) در مناسبت‌های مختلفی این جریان را بازگو می‌کردند و از دیگر سو شیعیان آن بزرگواران مثل سلیم بن قیس با کتابت گزارش‌های بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) سعی کردند تا این گزارش‌ها فراموش نشود.
 بر همین اساس شیعیان گزارش‌های مربوط به این دوران را از نسلی به نسل دیگر به اشکال گوناگون مکتوب و شفاهی انتقال می‌دادند تا آنجا که تواتر این اخبار در بین شیعیان در قرون مختلف مورد اتفاق تمام محققین و مورخین است. 
* مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. طبرسى، ‏احمد بن على، الاحتجاج على أهل اللجاج‏، مرتضی، مشهد، 1403 ق، ج 1، ص 277.
 2. طبرى، ‏ محمد بن جریر بن رستم، دلائل الإمامه، بعثت، قم، 1413 ق، ص 134.
 3. هلالی، سلیم بن قیس، اسرار آل محمد، ترجمه: انصاری زنجانی، اسماعیل، نشر الهادی، قم، 1416 هـ. ش، مقدمه تحقیق، ص 17؛ مقاله «گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»، سبحانی، محمدتقی، نشریه علمی تخصص آینه پژوهش، شماره 37، فروردین و اردیبهشت 1375 هـ. ش، ص 20.
 4. رجال الطوسی، طوسی، محمد بن حسن، تحقیق: قیومی اصفهانی، جواد انتشارات اسلامی‌، قم، 1415 هـ. ق، صص 66 و 94 و 101 و 104 و 136.
 5. محمدباقر زنجانی، کتاب سلیم بن قیس را با تحقیقی جامع در سه جلد در سال 1373 به چاپ رساند.
منبع جهت مطالعه بیشتر: 
کتاب سلیم بن قیس تحقیق محمدباقر زنجانی.
کتاب ماساه الزهرا نوشته علامه سید جعفر مرتضی عاملی؛ این کتاب توسط محمد سپهری با عنوان «رنج‌های حضرت زهرا(س)» در سال ۱۳۸۰ ش ترجمه و منتشر شد.