لزوم احترام به جان انسان‌ها

(پرسش و پاسخ)

پرسش:قرآن کریم قتل انسان‌های بی‌گناه را چگونه توصیف کرده و چه آثاری را بر آن مترتب می‌داند؟

پاسخ:جایگاه و مقام انسان در قرآن
در قرآن، مقام والا و منیع انسان به گونه‌ای بدیع که حاکی از عظمت و مقام والای او است، مطرح گردیده و او را به شیوه‌ای خاص که در خور هیچ مخلوقی جز او نیست معرفی کرده است. قرآن انسان را خلیفه و جانشین خدا در طبیعت (بقره- 30) و یگانه فردی که لیاقت و شایستگی حمل بار امانت را دارد (احزاب- 72) معرفی کرده است. انسان از دیدگاه قرآن کریم متعلم از جانب خدا (بقره- 31)، معلم فرشتگان (بقره- 31)، قدرتمند و مسلط بر خشکی‌ها و دریاها (اسراء-70) که به بهترین وجه آفریده شده(تین- 4)، معرفی گردیده است. به پاس این ابعاد مثبت و ارزش‌هایی که انسان در نظام خلقت و آفرینش دارد، آموزه‌های وحیانی اسلام، خون او، آبروی او، مال او، و حتی مرده او را محترم شمرده است، ‌و این نوع احترام‌های چهارگانه معلول انسانیت او است،‌مشروط به اینکه به وسیله کفر و شرک و یا ظلم و ستم از ارزش خود نکاهد.
تحریم قتل انسان
احترام به جان انسان و تحریم قتل او، یکی از شاخه‌های احترام به انسانیت است و به خاطر همین احترام است که قرآن در سه مورد جامعه بشر را با مضمون آیه زیر مخاطب قرار داده و می‌فرماید: «انسانی را که خداوند محترم دانسته است جز به حق مکشید.»(انعام- 151)، (اسراء- 33)، (فرقان- 68) قرآن کریم در تثبیت احترام به جان انسان‌ها به این مقدار اکتفا نمی‌کند، بلکه با بیانات مختلف، ‌و تعیین کیفرهای گوناگون، از خون‌ریزی‌های ناحق در جامعه انسانی جلوگیری می‌نماید، و مجموع بیانات قرآن درباره قتل و احکام و جریمه‌هایی که تعیین کرده است مقام رفیع انسان را روشن می‌سازد.
توصیف آثار قتل بی‌گناهان
1- قتل یک انسان بی‌گناه، قتل تمام انسان‌ها
قرآن کریم قتل و کشتن بی‌جهت و ظالمانه را آنچنان گناه بزرگی تلقی می‌کند که قتل یک فرد از انسان‌ها را به منزله قتل تمام انسان‌ها می‌داند و می‌فرماید: «هرکس انسانی را بدون ارتکاب قتل یا ایجاد فساد در روی زمین بکشد، گویی همه انسان‌ها را کشته است.»(مائده- 32) البته هرگز نباید یک چنین قضاوت و داوری را مبالغه‌آمیز تلقی کرد،‌زیرا قرآن در این داوری منطقی دارد که بر دانشمندان روانشناسی خصایص انسانی مخفی و پوشیده نیست و آن اینکه فرد قاتلی که دست خود را به خون بی‌گناهی می‌آلاید، آنچنان آمادگی روحی دارد که دیگر انسان‌های بی‌گناه را که از نظر انسانیت و بی‌گناهی با این مقتول مساوی و برابرند نیز بکشد. برای او قتل این بی‌گناه یا آن بی‌گناه تفاوتی ندارد، نمونه بارز آن امروزه جنایات صهیونیست‌های نژادپرست و نسل‌کش و حامیان آنها در غزه و لبنان و یمن و سوریه و عراق و... می‌باشد. در نقطه مقابل آنها افراد نیکوسرشت که به حکم عاطفه انسانی فردی را از مرگ نجات می‌دهند، این آمادگی را دارند که برنامه احیای انسان‌ها را درباره تمام انسان‌ها اجرا کنند. آنان هدفی جز نجات انسان‌ها ندارند هر چند قدرت آنها محدود است. از این نظر قرآن همان قضاوت را نیز درباره آنها در بعد مثبت تکرار می‌کند و می‌فرماید: «هرکس انسانی را از مرگ رهایی بخشد، ‌مثل این است که تمام انسان‌ها را نجات داده است.»(همان)
2- نخستین گناه روی زمین
قرآن کریم خونریزی بی‌گناه را نخستین گناه می‌داند که در روی کره زمین انجام گرفته و در این مورد داستان هابیل و قابیل از فرزندان حضرت آدم(ع) را مطرح می‌فرماید که قابیل‌ها را بدون دلیل کشت و قرآن می‌فرماید: «نفس سرکش قابیل تدریجاً او را به کشتن برادرش مصمم کرد. پس او از زیانکاران شد.»(مائده- 30)
3- بدترین توصیف مجرمانه
قرآن کریم قتل مومن بی‌گناه را آنچنان بدعاقبت توصیف می‌کند که در دیگر جرائم دیده نمی‌شود و می‌فرماید: هرکس فرد با ایمانی را از روی عمد به قتل برساند مجازات او دوزخ است که جاودانه در آن می‌ماند،‌و خداوند بر او غضب می‌کند،‌و از رحمتش او را دور می‌سازد و عذاب عظیمی برای او آماده ساخته است.(نساء- 93) در این آیه برای کسی که فرد مومنی را عمداً بکشد چهار کیفر شدید اخروی قائل شده است:

1- در دوزخ جاودانه می‌ماند

2- خشم الهی او را فرا می‌گیرد

3- از رحمت خدا دور می‌گردد

4- به عذاب بزرگ گرفتار می‌گردد.

این چهار مجازات مربوط به کیفرهای اخروی است و از نظر برخی شاید این چهار مجازات به یک کیفر بازگشت کند ولی با یک نگاه عمیق‌تر باید گفت: هر یک از اینها مجازات مستقلی است، اما چون ما از کم و کیف مجازات‌های اخروی اطلاع نداریم، ‌طبعاً نمی‌توانیم این چهار کیفر را به دقت از یکدیگر جدا سازیم.