۱۴۶۴ - (پاسخ به شبهات ):عبادت خدا یا خدمت به خلق؟ ۱۴۰۴/۰۱/۱۸
(پاسخ به شبهات ):
عبادت خدا یا خدمت به خلق؟
۱۴۰۴/۰۱/۱۸
شبهه :آیا نماز‌خواندن و عبادت خدا مهم است یا کمک به مردم و خوش رفتاری با آنها؟ کدامیک مهم‌تر است؟ مگر نمی‌گویند عبادت بجز خدمت خلق نیست؟
پاسخ: با جست‌وجو و تحقیق در منابع دینی به این حقیقت پی می‌بریم که اسلام و تشیّع، هدف اصلی از حیات دنیوی را رسیدن به رشد، تکامل و سعادت می‌داند. برای رسیدن به رشد از جمله مهم‌ترین اعمال که مورد توجه قرار گرفته و حفظ و مراقبت از آن، به همگان توصیه شده است، مراقبت نسبت به نماز و عبادت است که پایبندی به آن دارای آثار و فوائدی است و عدم رعایت آن آفات و عوارضی دارد.
از سوی دیگر کمک و خدمت به مردم نیز از والاترین عبادات است که در این مورد باید نکاتی را اشاره کنیم:
1. در مورد نماز و سایر عبادات، بسیار سفارش شده و آثار و برکات زیادی برای آنها ذکر شده است. یکی از آثار بسیار مهم نماز، نزدیکی به خداوند است. این اثر، روح عبادت و نماز را تشکیل می‌دهد. یکی از آیات قرآن هدف آفرینش انسان را عبادت دانسته(1) که حکایتگر بُعد معنوی نماز و اهمیت آن است، امام علی(ع) فرمود: «نماز وسیله تقرب هر پرهیز‌کاری به خداوند است.»(2)
آثار دیگری نیز برای عبادت و نماز ذکر شده است: یاد خدا و آرامش روحی،(3) بازدارندگی از گناه،(4) تکبّرزدایی،(5) نفی طاغوت و ایستادگی در مقابل ستم(6) و...
2. از سوی دیگر کمک و خدمت به مردم یکی از ارزشمندترین و مهم‌ترین عبادات در اسلام است. هرچند که عمل صالح، دایره وسیع و گسترده‌ای دارد که شامل نماز، روزه و دیگر عبادات شرعی می‌شود؛ ولی احسان به دیگران و خدمت به همه موجودات و آفریده‌های خداوندی از جمله انسان، از مهم‌ترین و اساسی‌ترین اعمال صالحی است که انسان می‌تواند در مقام مظهر ربوبی و خلیفه الهی انجام دهد.
بسیاری از آموزه‌های قرآنی به‌ویژه آموزه‌های دستوری آن، مرتبط با دیگران سامان یافته است. به عنوان نمونه خداوند در کنار نماز، مسئله انفاق و پرداخت زکات را مطرح می‌کند که یک عمل اجتماعی و مرتبط با دیگران است؛ به این معنا که هر سود و درآمدی که از هر طریق، از جمله تلاش و کار و کوشش به دست می‌آید، باید بخشی از آن را به دیگران بخشید بدون آنکه منتی بر آنان گذاشته شود؛ زیرا آنها در این دستاوردهای شما حقی دارند که باید ادا شود. ادای چنین حقی از سوی شما به معنای حرکت در مسیر الهی است؛ زیرا خداوند نیز بی‌هیچ منتی، وجود را به شما هدیه کرده و نعمت‌های بی‌شماری را به شما بخشیده و می‌بخشد. چنان‌که در روایات آمده است: «خَیْرُ النَّاسِ أَنْفَعُهُمْ لِلنَّاسِ» «بهترین مردم کسی است که نفع بیشتری به مردم برساند.» (7)
3. در مورد این سؤال باید گفت که بین دو طرف سؤال تضادی نیست و نباید مقایسه بین عبادات، به جایی برسد که انسان از یک عبادت دل‌زده و مأیوس شود یا فقط یکی را انتخاب کند.
باید در حد توان بین هر دو را جمع کرد. یعنی اگر بتوان در کنار نماز و سایر عبادات، به نزدیکان و مردم خدمت کرد، بی‌تردید ارزشمندتر است؛ اما اگر نتوانستید خدمات بزرگی انجام دهید، سعی کنید به اندازه‌ای که می‌توانید خدمت کنید، این هم ارزشمند است.
روایات نیز در زمینه خدمت به مردم بسیار زیاد است:
«خَصْلَتَانِ وَ لَیْسَ فَوْقَهُمَا خَیْرٌ مِنْهُمَا الْإِیمَانُ بِاللَّهِ وَ النَّفْعُ لِعِبَادِ اللَّهِ؛ ایمان به خدا و نفع رساندن به بندگان او، دو خصلت نیک است که برتر از آن چیزی
نیست.»(8)
پس در کنار نماز و سایر عبادات فردی اگر توانستید خدمات بزرگی به مردم انجام دهید، بسیار بهتر است؛ اگر هم نشد به هر اندازه که در توانتان است به مردم و جامعه خدمت کنید.
در مورد اینکه گفته شده عبادت به جز خدمت خلق نیست منظور عبادات مستحبی است که اگر قرار باشد یکی از آن دو را انجام داد، خدمت به خلق از عبادات مستحبی ارزشمندتر است ولی باید سعی کرد هر کدام را در جای خود به جا آورد تا از فیض هر دو بی‌بهره نماند.
نتیجه
در منابع دینی، هم در مورد نماز و عبادات فردی بسیار تأکید شده است و هم در مورد کمک و خدمت به مردم تأکید فراوان داریم. باید در حد توان هر دو را جمع کرد. یعنی در کنار نماز و سایر عبادات، اگر بتوان به نزدیکان و مردم خدمت کرد، بی‌تردید ارزشمندتر است؛ اما اگر کسی نتوانست خدمات بزرگ انجام دهد، سعی کند به اندازه‌ای که می‌تواند خدمت کند، این هم ارزشمند است.
منابع برای مطالعه بیشتر
* پرورش در پرتو نیایش، حسنعلی نوری‌ها
* نماز زیباترین الگوی پرستش، غلامعلی نعیم‌آبادی
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. ذاریات، آیه 56
2. کلینى، کافی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ: چهارم، 1407 ق، ج 3، ص 265
3.رعد، آیه 28.
4.عنکبوت، آیه 45.
5. حر عاملی، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، قم، 1409 ه.ق، ج 5، ص 7.
6. نحل، آیه 36.
7. محدث نورى، مستدرک الوسائل، مؤسسه آل البیت قم، 1408 ه.ق، ج 12، ص 392
8. همان، ص 390