صبر جمیل حضرت یعقوب(ع)

(پرسش و پاسخ)

پرسش:خداوند در قرآن‌کریم از یک طرف از زبان حضرت یعقوب می‌فرماید: «اینک صبری نیکو برای من بهتر است فصبر جمیل» که حکایت از صبور بودن آن حضرت در داستان حسادت برادران حضرت یوسف(ع) دارد، اما از سویی دیگر حضرت یعقوب(ع) می‌فرماید: ای دریغ و تاسف بر یوسف(ع)  و در عبارتی دیگر می‌فرماید: من شکایت غم و اندوه خود را پیش خدا می‌برم که حکایت از اظهار جزع و بی‌تابی دارد که هیچ مناسبتی با صبر جمیل ندارد. آیا این دو سخن حضرت موهم تعارض نیست؟
پاسخ:عاطفی بودن مردان خدا
قلب مردان خدا کانون عواطف است. جای تعجب نیست که در فراق فرزند، اشک‌هایشان همچون سیلاب جاری شود که این یک امر عاطفی طبیعی است. مهم آن است که انسان کنترل خویشتن را از دست ندهد، یعنی سخن و حرکتی برخلاف رضای خدا نگوید و خشم خدا را برنینگیزد و انجام ندهد. 
از احادیث اسلامی استفاده می‌شود که اتفاقاً همین ایراد را هنگامی که پیامبر اکرم(ص) بر مرگ فرزندش ابراهیم اشک می‌ریخت، به آن حضرت وارد کردند که شما ما را از گریه کردن نهی کردید اما خود شما اشک می‌ریزید؟ پیامبر اکرم(ص) در جواب فرمود: چشم   می‌گرید، و قلب اندوهناک می‌شود، ولی چیزی را که خدا را به خشم آورد، نمی‌گویم. در جای دیگر می‌خوانیم که حضرت فرمود: «لیس هذا بکاء ان هذا رحمه» این گریه (بی‌تابی) نیست، بلکه این رحمت (گریه عاطفی) است.(تفسیر نمونه، ج9، ص352) آری اشاره به این است که در سینه انسان قلب است، نه سنگ و طبیعی است که در برابر مسائل عاطفی واکنش نشان دهد، و ساده‌‌ترین آن جریان اشک از چشم است. این عیب نیست، بلکه حسن است. 
عیب آن است که انسان سخنی بگوید که خدا را به خشم و غضب درآورد. بنابراین در میان این دسته آیات هیچ تعارضی به چشم نمی‌خورد، زیرا انسان کامل هم عواطف عالی دارد و هم صبری جمیل و نیکو، به تعبیر استاد شهید مرتضی مطهری(ره): انسان کامل یعنی انسانی که قهرمان همه ارزش‌های انسانی است در همه میدان‌های انسانیت قهرمان است.(انسان کامل)
صبر رفتاری فعالانه یا منفعلانه
صبر یک مفهوم و رفتار انفعالی نیست، بلکه برعکس یک رفتار کاملاً فعالانه در مواجهه با شرایط مختلف سختی و مصیبت و دشواری است. کسانی که اهل صبر نباشند، قطعاً در سختی‌ها و مصیبت‌ها دچار یأس و ناامیدی و سرخوردگی و همچنین بی‌تابی و بی‌قراری خواهند شد، و این رفتارها، رفتارهای منفعلانه است. قرآن کریم هم می‌فرماید: کسانی که به آنها مصیبت می‌رسد واکنس سلبی منفعلانه از خود نشان نمی‌دهند، بلکه می‌گویند: ما از خداییم و به سوی خدا بازمی‌گردیم «الذین اذا اصابتهم مصیبه قالوا انا لله و 
انا الیه راجعون».(بقره-156)
مفهوم صبر جمیل
درباره صبر جمیل مفسران تعبیرات مختلفی دارند. بعضی گفته‌اند: صبر جمیل، صبری است که نه بی‌تابی در آن باشد، و نه شکایت نزد مردم. بعضی دیگر گفته‌اند: «صبر جمیل آن است که برای خدا باشد». پیامبراکرم(ص) نیز در برابر این سوال که صبر جمیل چیست؟ فرمودند: «هو الذی لاشکوی معه» صبری است که شکایتی در آن نباشد.
(تفسیر قرطبی، ج9، ص151) بعضی نیز گفته‌اند: «صبر جمیل آن است که شکایت نزد خلق در آن نباشد و از آن جمیل‌تر اینکه عرض حال خود به خالق کند و با این عرض حال و پناه آوردن به او، حق عبودیت را انجام دهد. 
به همین دلیل وقتی که فرزندان حضرت یعقوب(ع) بر آن حضرت خرده گرفتند و گفتند: این‌قدر یاد یوسف(ع) نکن! 
حضرت در جواب فرمودند: «من غم و اندوهم را تنها به خدا می‌گویم، نه به دیگران و از خدا چیزهایی می‌دانم که شما نمی‌دانید».
(یوسف-86) (اخلاق در قرآن، آیت‌الله مکارم شیرازی، ج2، ص433) 
بنابراین صبر جمیل صبری است که توأم با ناسپاسی به درگاه خداوند نباشد.
نمونه‌های صبر جمیل
1- شکیبایی حضرت ایوب در برابر حوادث و ناملایمات به اندازه‌ای زیبا و برجسته است که در فرهنگ دینی ما «صبر ایوب» عنوان نمادینی شده که زبانزد خاص و عام است. 2- صبر یعقوب در فراق یوسف(ع) 3- صبر پیامبر در برابر استهزاء و تکذیب و آزار مخالفان به ویژه تحمل شرایط سخت محاصره شعب ابی‌طالب 4- صبر امام علی(ع) به مدت 25 سال برای صیانت از کیان اسلام 5- صبر امام حسین(ع) در روز عاشورا 6- صبر حضرت زینب(س) در برابر حوادث روز عاشورا و پس از عاشورا در کوفه و شام.