محمد‌مهدی حاتمی

یکی از سنت‌های الهی حاکم بر جان و جامعه و جهان، سنت پیروزی و شکست است. بنابراین، نباید در برابر پیروزی و شکست گرفتار فرح (بدمستی) یا یأس شد؛ چنان‌که در برابر هر خیری و شرّی که به انسان می‌رسد، نباید این‌گونه عمل کرد؛ زیرا سنت‌های الهی همگی بر‌اساس مشیت حکیمانه‌ای است که در امّ الکتاب ثبت و ضبط شده و جز به اراده الهی تبدیل و تغییر در آن راه نمی‌یابد.
بی‌گمان شناخت سنت‌های الهی از جمله سنت پیروزی و شکست، نقش تعیین‌کننده در رفتارهای مؤمنان درباره پیروزی‌ها و شکست‌هایی دارد که با آن مواجه می‌شوند؛ زیرا اگر سنت الهی، حاکم بر مسائلی از جمله پیروزی و شکست است، هرگز شکست موجب نومیدی نمی‌شود؛ چنان‌که پیروزی نیز موجب بدمستی نمی‌گردد. 
البته این بدان معنا نیست که عوامل و موانع پیروزی و شکست شناخته نشود؛ زیرا سنت‌های الهی تابع مشیت و حکمت‌ها و اسباب و عواملی است که خدا در بیان تحلیل و تبیین پیروزی و شکست بدان اشاره کرده تا مؤمنان دریابند چگونه می‌توانند در چارچوب مشیت حکیمانه الهی عمل کنند که پیروزی را برای آنان رقم می‌زند و از شکست می‌رهاند. 
به سخن دیگر، تحلیل و تبیین‌های الهی دربردارنده توصیه‌هایی است که خدا به مؤمنان در قالب تذکر و عبرت‌گیری بدان‌ها اشاره دارد تا مؤمنان نه‌تنها شاخصه‌های دین الهی را بشناسند، بلکه زندگی خویش را بر‌اساس آن تنظیم کنند تا همواره در سیر کمالی خویش از آن بهره گیرند و سعادت دنیوی و اخروی خود و دیگران را در چارچوب خلافت الهی رقم زنند. قرآن، آزموده شدن انسان از جمله مؤمنان با سنت الهی پیروزی و شکست را مورد تأکید قرار می‌دهد.(آل عمران، آیات 140 و 141) اما همواره این وعده حتمی و قطعی را می‌دهد که فرجام جهان با پیروزی مؤمنان صالح و غلبه گفتمانی اسلام بر کافران و ظالمان  و ایجاد حکومت جهانی صالحان است.(توبه، آیات 33 و 48؛ صف، آیه 9؛ فتح، آیه 28؛ انبیاء، آیه 105) بنابراین، سنت «تداول‌ الایام» (دست به دست شدن حکومت‌ها با شکست و پیروزی)(آل عمران، آیات 140 و 141) نباید این نگرش را ایجاد کند که پیروزی قطعی کامل مؤمنان صالح بر کافران ظالم تحقق نخواهد یافت؛ زیرا از نظر قرآن، در نهایت حق بر باطل پیروز می‌شود و باطل از میان می‌رود و مؤمنان بر کافران غلبه نهائی می‌یابند و آخر‌الزمان در اختیار مؤمنان صالح قرار می‌گیرد و دولت ایشان جهانی می‌شود.(اسراء، آیه 81؛ انبیاء، آیه 105؛ نور، آیه 55) پس یکی از سنت‌های الهی حاکم بر هستی، سنت پیروزی حق بر باطل و حکومت صالحان و اظهار اسلام به عنوان گفتمان جهانی است. این از سنت‌های غیر‌قابل تبدیل و تغییر الهی است که خدا به پیامبران وعده داده است.(فتح، آیات 22 و 23؛ انعام، آیه 34؛ صافات، آیات 171 تا 173؛ مجادله، آیه 21؛ قصص، آیه 5)
عوامل و موانع پیروزی
سنت‌های الهی حاکم بر هستی‌، متعدد و متنوع است. بنابراین، اگر سنت قطعی الهی پیروزی نهائی اسلام و مؤمنان صالح و ایجاد حکومت جهانی و نابودی باطل و کافران است؛ اما شکی نیست این پیروزی زمانی رقم می‌خورد که عوامل پیروزی و موانع آن شناخته و بدان اهتمام شود؛ زیرا دنیا «دارالاسباب» است و خدا از طریق اسباب کارهای خویش را پیش می‌برد. در این میان هرچند امدادهای غیبی یکی از عوامل پیروزی مؤمنان صالح است، اما شکی نیست که امدادهای غیبی برای کسانی است که شاخص‌های مؤمنان صالح را داشته باشند.
مهم‌ترین و اساسی‌ترین شاخص‌هایی که عامل پیروزی قطعی و نهائی مؤمنان می‌شود، اموری چون: ایمان و اعتقاد راسخ(بقره، آیه 249؛ انفال، آیات 19 و 65)، فهم حقایق دینی و فقاهت نسبت به حقایق هستی‌(انفال، آیه 65)، ولایت‌پذیری از خدا و پیامبر و رهبران الهی‌(مائده، آیه 56؛ آل عمران، آیه 150؛ محمد، آیات 7 تا 11)، استقامت و ثبات قدم در میدان نبرد و جهاد(آل عمران، آیات 110 و 111؛ انفال، آیه 11)، صبر و بردباری(بقره، آیات 149 تا 251؛ آل عمران، آیات 123 تا 125)، تحمل سختی‌ها و رنج‌ها و دردهای گوناگون در نبرد(آل عمران، آیات 140 و 141 و 147؛ انفال، آیات 11 و 12)، تقوای الهی (آل‌عمران، آیات 125 و 127؛ اعراف، آیه 128؛ هود، آیه 49)، توکل بر خدا(آل عمران، آیه 160؛ مائده، آیه 23؛ نحل، آیات 41 و 42)، اطاعت از خدا و پیامبر و رهبران الهی(آل عمران، آیه 152؛ انفال، آیه 46؛ مائده، آیات 21 تا 23)، آرامش و اطمینان قلبی به خدا (انفال، آیه 11؛ توبه، آیات 25 و 26 و 40؛ فتح، آیه 18)، ذکر مداوم الهی به‌ویژه در میدان نبرد(انفال، آیه 45)، دعا و استغاثه و طلب فریادرسی به پیشگاه خدا(بقره، آیات 250 و 251؛ آل عمران، آیات 147 و 148؛ ابراهیم، آیات 13 تا 15؛ انفال، آیات 7 تا 9) احسان و نیکوکاری(صافات، آیات 114 تا 121)، بهره‌گیری از نیروهای نفوذی و اطلاعاتی و کسب اطلاعات از نقاط ضعف و قوت دشمن(مائده، آیه 23؛ مجمع البیان، ج 3 و 4، ص 279)، هجرت به سوی دارالسلام و تقویت آن(نحل، آیه 41)، یاری کردن خدا و دین الهی(آل عمران، آیه 160؛ حج، آیات 39 و 40؛ محمد، آیه 7؛ صف، آیه 14)، ایمان و توکل به قوت و عزت الهی (مجادله، آیه 21)، بهره‌مندی از امدادهای غیبی الهی از جمله فرشتگان به سبب استقامت و ایمان و تقوا و دعا (آل عمران، آیات 124 و 126؛ انفال، آیات 9 تا 12 و 48 و 50؛ توبه، آیات 26 و 40)، بهره‌گیری از جنگ روانی و القای رعب در دل دشمنان به امدادهای غیبی و بهره‌گیری از تجهیزات و نفرات آماده(انفال، آیات 12 و 60؛ آل عمران، آیات 150 و 151؛ احزاب، آیه 26؛ حشر، آیه 2)، پرهیز از اسیر‌گیری و غنیمت‌خواهی پیش از غلبه و شکست کامل دشمن(انفال، آیه 67) و مانند آنها از مهم‌ترین شاخص‌هایی است که عامل پیروزی بر دشمن کافر و ظالم و مستکبر است.
البته از نظر قرآن، مؤمنان صالح باید به موانع پیروزی که عامل شکست آنان می‌شود نیز توجه ویژه‌ای داشته و از آنها اجتناب کنند. بنابراین، اجتناب از اموری چون: تفرقه‌، اختلاف، نزاع و درگیری، عصیان و سرپیچی(آل عمران، آیه 152؛ انفال، آیه 46؛ اسراء، آیات 4 تا 7)، ترس و وحشت از دشمن(آل عمران، آیات 151 و 152؛ انفال، آیه 12؛ توبه، آیه 13)، سستی و ضعف در برابر دشمن(آل عمران، آیات 146 تا 148 و 152؛ نساء، آیه 104؛ انفال، آیه 43)، عجب و خودپسندی از نفرات و تجهیزات خودی(توبه، آیه 25)، نافرمانی از فرمان فرماندهی(آل عمران، آیه 152)، دنیاطلبی و دلدادگی به مادیات دنیوی (آل‌عمران، آیه 152) و مانند آنها از امور واجب است تا پیروزی رقم بخورد و گرفتار شکست و ناکامی نشوند.
پيامبر خدا‌(صلى‌الله‌ عليه و آله)  نیز درباره عوامل پیروزی می‌فرماید: ‌الظَّفَرُ بِالجَزمِ و الحَزمِ؛ پيروزى‌، در گرو اراده قاطع و دورانديشى است.(میزان الحکمه، ج ششم) همچنین مؤمنان باید پس از پیروزی شکرگزار خدا باشند و شکرگزاری را به انحای گوناگون از زبانی و قلبی و عملی به نمایش گذارند(آل عمران، آیه 123؛ انفال، آیه 26)؛ زیرا شکرگزاری نه‌تنها نشانه ایمان در برابر کفراست(نمل، آیه 40)، بلکه عامل بقای نعمت و ازدیاد و تداوم آن و حتی افزایش وجودی مؤمنان و سعه صدر ایشان می‌شود.(ابراهیم، آیه 7) بنابراین، مؤمنان باید پیروزی‌های خویش را نعمت و فضل عظیم و رستگاری بدانند که خدا به ایشان بخشیده است(نساء، آیه 73) تا از طریق آنان دشمنان را از میان برداشته و شوکتشان را نابود سازد و به مؤمنان صالح و مظلومان و مستضعفان یاری رساند(انفال، آیات 7 و 42؛ قصص، آیه 5؛ فتح، آیات 1 و 2) و دل‌های (پُررنج و غم) مؤمنان را این‌گونه شفا بخشد و دردهایشان را از ظلم و رنجی که می‌برند برهاند.(توبه، آیه 14) بنابراین، مؤمنان باید خود را به این شرافت و کرامت مفتخر بدانند که دست خدا از آستین آنان بر آمده و دشمنان را نابود ساخته (توبه، آیه 14) و احقاق حق کرده و دنباله کفر کافرین را قطع نموده(انفال، آیه 7) و به وعده خویش وفا کرده(رعد، آیه 31) و مستضعفان اهل حق و ایمان را امامان و حاکمان و وارثان زمین کرده است.(قصص، آیه 5)