معناشناسی زوجیت
مفهوم زوجیّت (مقابل فردیّت) به معناى زوج و جفت بودن است(1)؛ به هر دو قرین از مذکّر و مؤنّث در حیوانات که ازدواج کرده باشند، زوج گفته مىشود.
همچنین به هر دو قرین در غیرحیوانات و اشیاء مثل یک جفت کفش و دو لنگه درب نیز زوج اطلاق مى شود و به هر چیزى که براى او مثل یا ضدّى باشد.(2)
و یا مرکّب از مادّه و صورت و یا جوهر و عرض باشد نیز زوج گفته مىشود.(3)
و به بیان کلی، هر موجود ممکن، مرکب بوده و هر مرکبی زوج است(4).
به این ترتیب براى هر موجودى در جهان، زوجى متصور است.(5)
بنابراین، برای مفهوم «زوج» مصادیق متعددی وجود دارد:
- هر دو چیزی که مشابه و قرینه یکدیگر باشند (مثل نر و ماده).
- هر دو چیزی که مقارن یکدیگر باشند (مثل یک جفت جوراب، کفش و...).
- هر دو چیزی که متضاد باشند (مثل قطبهای مثبت و منفی، جاذبه و دافعه، شب و روز، نور و ظلمت، دنیا و آخرت، بهشت و جهنم، عقل و جهل، سبک و سنگین، گرمی و سردی، مادی و غیرمادی، قبل و بعد و...)
بر این اساس، تنها خداوند تبارکوتعالی است که زوج ندارد، شریک، مثل، مانند و ضد ندارد و از کلیه صفات مخلوقات منزه (سبحان) است.
این در حالی است که همه موجودات به غیر از خدا، به نوعی مرکب بوده و از زوج برخوردارند(6) چنانکه فردوسی نیز گوید:
جـهان را فزایش ز جـفت آفریـد
که افزونی از یک نیـاید پـدیـد
یکی نیسـت جـز داور کـردگـار
که او را نه انباز و نه جفت و یـار
هر آنـچه آفـریدست جفت آفریـد
گـشاده ز راز نهفت آفـریــد(7)
کاربرد زوجیت در قرآن
مفهوم زوجیت در قرآنکریم، مختص انسانها(8)، حیوانات(9) و گیاهان(10) نیست، بلکه براساس آیه شریفه: «و از هر چیزى دو جفت آفریدیم، امید که شما عبرت گیرید»؛ (11)
میتوان گفت که همه اشیاء متصف به وصف زوجیت بوده و هرکدام، از زوج متناسب خود برخوردار هستند.
زوجیت و جنسیت
زوجیت الزاماً به معنای جنسیت نبوده و زوج، معنای نر و ماده نیست؛ بلکه زوج به معنای جفت است.
هر چیزی که جفت دیگری واقع شود، بدان زوج گفته میشود، واژه زوج در حیوانات به نر و ماده و در غیرحیوانات به هر یک از دو چیزى که قرینه یکدیگرند، گفته مىشود و به چیزهاى مقارن، مشابه و متضاد نیز اطلاق مىگردد.(12)
البته تردیدی نیست که «مؤنث و مذکر» نیز از مصادیق زوجیت هستند و در بسیاری از آیات قرآنکریم «زوج» به همین معنا به کار رفته است، اما عمومیت ندارد؛ به عنوان مثال، آنجا که منظور زوجیت جنسیتی انسان است، تصریح میفرماید که از نوع نر و ماده هستند که هر دو از نطفهای که به رَحِم ریخته میشود پدید میآیند: «وَأَنَّهُ خَلَقَ الزَّوْجَیْنِ الذَّکَرَ وَالْأُنثَى * مِن نُّطْفَهٍ إِذَا تُمْنَى»؛(13) و هم اوست که دو نوع مىآفریند؛ نر و ماده، از نطفهاى چون فرو ریخته شود.
اعجاز علمی قرآن در زوجیت عام موجودات
امروزه با پیشرفت علوم بشر نهتنها به زوجیت در گیاهان پی برده است، بلکه زوجیت در همهچیز را به اثبات رسانده است.(14)
دانشمندان امروزه حتی به زوجیت در اتمها و ترکیب آنها از اجزاء مثبت (الکترون) و منفی (نوترون)
اشاره دارند.(15)
از اینرو برخى واژه زوج را درباره ذرات درون اتم (الکترون و پروتون) و نیروهاى مثبت و منفى بهکار بردهاند.(16)
بسیارى از مفسران و صاحبنظران با شگفتى، آیات فوق را از اشارات علمى قرآن به مسئله زوجیت گیاهان و زوجیّت عام موجودات،(17) و برخى آن را اعجاز علمى قرآن دانستهاند،(18)
زیرا بشر از قدیم بر زوجیت برخى گیاهان همچون نخل باور داشته است، امّا نظریه زوجیت عمومى را کارل لینه گیاهشناس معروف سوئدى، در سال 1731 میلادى ابراز کرد.(19)
بنابراین، بیان زوجیت عمومی موجودات که در چندین آیه به صراحت بیان شده و در برخی آیات مورد اشاره واقع شده است(20)، نشانگر اعجاز علمی قرآنکریم است.
منظور از اعجاز علمی، رازگوییهای علمی قرآن است که در زمان نزول آیه، کسی از آن اطلاع نداشته است و مدتها بعد از نزول آیه، مطلب علمی آن توسط دانشمندان کشفشده است.(21)
پینوشتها:
1. ابندرید، محمد بن حسن، جمهره اللغه، بیروت، چاپ رمزی منیر بعلبکی، 1987 م، ج2، ص23.
2. زمخشرى، محمود بن عمر، الفائق فی غریب الحدیث، بیروت، اول، 1417 ق، ج2، ص134 و نیز: راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت- دمشق، اول، ص384.
3. نیشابوری، نظامالدین، حسن بن محمد، غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1416 ق، ج6، ص190.
4. شیرازى، صدرالدین محمد بن ابراهیم، شرح اصول الکافی، تهران، اول صدرا، 1383 ش، ج 3، ص 39.
5. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، اول، 1374 ش، ج18، ص377.
6. نیشابوری، همان، ج 6، ص190.
7. فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، (براساس چاپ مسکو) به کوشش: سعید حمیدیان، تهران، قطره، اول، 1374 ش.
8. اعراف، آیه 189.
9. لقمان، آیه 10.
10. یس، آیه 36؛ شعراء، آیه 7؛ حج، آیه 5؛ رعد، آیه 3.
11. ذاریات، آیه 51.
12. راغب، همان، ص 384؛ مکارم شیرازی، همان، ج18، صص377 ـ 378.
13. نجم، آیات 45 و 46.
14. مکارم شیرازی، همان، ج18، ص378 و قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، یازدهم، 1383 ش، ج9، ص540.
15. قرشى بنابى، سید علیاکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، سوم، 1377 ش، ج10، ص354 و مکارم شیرازی، همان، ج 18، ص378.
16. مکارم شیرازی، همان.
17. همو، ج22، ص376.
18. شریعتی، محمدتقی، تفسیر نوین، تهران، شرکت سهامی انتشار شریعتی، 1346 ش، ص11.
19. رضایى اصفهانى، محمدعلی، اعجاز علمی قرآن، دائرهالمعارف قرآن کریم، قم، بوستان کتاب قم، سوم، 1385 ش، ج3، ص603.
20. مانند:یس، آیه 36، شعراء، آیه 7، حج، آیه 5، رعد، آیه 3 و....
21. ر.ک: رضایى اصفهانى، محمدعلى، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، انتشارات کتاب مبین، اول، 1380، ج1، ص85.
حسن بشارتی راد