موانع التزام عملی به ارزش‌های دینی
(پرسش و پاسخ )
موانع التزام عملی به ارزش‌های دینی(1)
پرسش:از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام چرا برخی از افراد علی‌رغم پذیرش ارزشها و آرمان‌های الهی در عمل و ساحت رفتاری خود التزام چندانی به آن ارزشها و آرمان‌ها ندارند و فقط در شعارها و زبانشان جاری است و در این رابطه چه موانعی وجود دارد که التزام عملی آنان با مشکل مواجه می‌شود؟
پاسخ:شرایط تحقق عینی ارزشها
تردیدی نیست که عمل به ارزشها در مقیاس فردی و اجرایی شدن آنها در سطح جامعه به تمهید مقدمات، ایجاد زمینه‌های شناختی، احساسی و عاطفی و رفتاری، رفع موانع محتمل و تدبیر سازوکارهای تسهیلی و ترغیبی و مشوق‌های محیطی نیاز دارد. در بحث فلسفه گفته‌اند: برای تحقق هر پدیده‌ای در عالم هستی دو شرط اساسی لازم است:
1- وجود مقتضی 2- فقدان موانع، بنابراین برای اینکه دلایل عدم تحقق عینی ارزشها را به دست بیاوریم، ضرورت دارد ابتدا موانع و عوامل بازدارنده موجود در این رابطه را بشناسیم و سپس با جهاد و تلاش و کوشش فراوان این موانع را از سر راه برداریم.
قرآن کریم به برخی از این عوامل و موانع که عمدتا فردی و درونی است و به تبع موقعیت افراد، در جامعه نیز جریان می‌یابد، توجه داده است. در اینجا به برخی از اهم این موانع از منظر آموزه‌های وحیانی قرآن خواهیم پرداخت.
موانع التزام عملی به ارزشها
1- جهل و نادانی
«آیا شما به جای زنان، از روی شهوت با مردها درمی‌آمیزید؟ نه! بلکه شما مردمی جهالت‌پیشه‌اید»؟ (نمل- 55)
2- عدم تعقل و تفکر
«دلهایی دارند که با آن(حقایق را) درک نمی‌کنند و چشم‌هایی دارند که با آنها(حقایق را) نمی‌بینند و گوش‌هایی دارند که با آنها (حقایق را) نمی‌شوند. آنان همانند چهارپایانند، بلکه گمراه‌ترند. آنان همان غافلانند.» (اعراف- 179)
3- کوردلی و فقدان بصیرت
«و هرکه در این(دنیا) کوردل باشد، در آخرت هم کوردل و گمراه‌تر خواهد بود.» (اسراء- 72)
4- تکیه بر ظن و گمان
«و ایشان را به این کار معرفتی نیست. آنان جز گمان خود را پیروی نمی‌کنند و در واقع، گمان و ظن در وصول به حقیقت هیچ سودی نمی‌رساند.» (نجم- 28)
5- خودفراموشی
«آیا مردم را به نیکی فرمان می‌دهید و خود را فراموش می‌کنید.»(بقره- 44)
6- موانع روحی
«و گفتند: دل‌های ما از آنچه ما را به سوی آن می‌خوانی سخت محجوب و مهجور است، و در گوش‌های ما سنگینی و میان ما و تو پرده‌ای است، پس تو کار خود را بکن ماهم کار خود را می‌کنیم.» (فصلت- 5) «سپس دل‌های شما بعد از این واقعه سخت گردید، همانند سنگ یا سخت‌‌تر از آن» (بقره- 74)
7- مرض‌های قلبی
«قطعاً می‌گفتند: در حقیقت ما چشم‌بندی شده‌ایم، بلکه ما مردمی هستیم که افسون شده‌ایم.» (حجر- 15)
8- تردید در حقایق
«و بی‌گمان، ما از آنچه تو ما را بدان می‌خوانی سخت دچار شک هستیم.» (هود- 62)
9- افکار حیرگرایانه
«و کسانی که شرک ورزیده‌اند گفتند: اگر خدا می‌خواست، نه ما و نه پدرانمان، هیچ چیزی را غیر از او نمی‌پرستیدیم و بدون حکم او چیزی را حرام نمی‌شمردیم.» (نحل- 35)
10- ظاهرگرایی
«و چون مردم را رحمتی بچشانیم، بدان شاد می‌گردند، و چون به سزای آنچه دستاورد گذشته آنان است. صدمه‌ای به ایشان برسد، به ناگاه نومید می‌شوند.» (روم- 36)
(ادامه دارد)
موانع التزام عملی به ارزش‌های دینی (2)
پرسش: از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام، چرا برخی از افراد علی‌رغم پذیرش ارزشها و آرمان‌های الهی، در عمل و ساحت رفتاری خود التزام چندانی به آن ارزشها و آرمان‌ها ندارند، و فقط در شعارها و زبانشان جاری است.
در این رابطه چه موانعی وجود دارد که التزام عملی آنان با مشکل مواجه می‌شود؟
پاسخ: در بخش قبلی پاسخ به این سؤال به مباحثی همچون: شرایط تحقق ارزشها و موانع التزام عملی به ارزشها شامل ده عامل پرداختیم. اینک در ادامه دنباله مطالب را پی می‌گیریم.
11- روحیه تجاوزپیشگی
«و پیامبران را به ناحق می‌کشتند، این از آن جهت بود که سرکشی نموده و (از حدود الهی) تجاوز کرده بودند.» (بقره- 61)
12- تبعیت از زورگویان
«و این قوم عاد بود که آیات پروردگارشان را انکار کردند و فرستادگانش را نافرمانی نمودند، و به دنبال فرمان هر زورگوی ستیزه‌جوی رفتند.» (هود- 59)
13- روحیه ظلم و تکبر
«و با آنکه دل‌هایشان بدان یقین داشت، از روی ظلم و تکبر آن را انکار کردند، پس ببین فرجام فسادگران چگونه بود.» (نمل- 14)
14- تکذیب آیات الهی
«و از کسانی که آیات ما را دروغ پنداشتند مباش که از زیانکاران خواهی بود.» (یونس- 95)
15- افسانه پنداشتن آیات الهی
«چون آیات ما بر او خوانده شود، گوید: افسانه‌های پیشینیان است.» (قلم- 15)
16- دشمنی آشکار با تعالیم حق
«می‌خواهند نور خدا را با دهان‌هایشان خاموش کنند.» (توبه- 32)
17- بی‌اعتنائی به تعالیم الهی
«گروهی از اهل کتاب، کتاب خدا را پشت‌سر افکندند، چنان‌که گویی از آن هیچ نمی‌دانند.» (بقره- 101)
18- سبک شمردن تعالیم حق
«آیا شما این سخن را سبک و سست می‌گیرید؟» (واقعه- 81)
19- غفلت از آیات الهی
«و بی‌گمان بسیاری از مردم از نشانه‌های ما غافلند.» (یونس- 92)
20- مجادله در آیات الهی
«کسانی که درباره آیات خدا، بدون حجتی که برای آنان آمده باشد، مجادله می‌کنند، این ستیزه نزد خدا و نزد کسانی که ایمان آورده‌اند. مایه عداوت بزرگی است.» (غافر- 35)
21- کراهت از پذیرش حق
«قطعاً حقیقت را برایتان آوردیم، لکن بیشتر شما حقیقت را خوش نداشتید.» (زخرف- 78)
22- کراهت از جلب رضای خداوند
«زیرا آنان را آنچه خدا را به خشم آورده پیروی کرده‌اند و خرسندی‌اش را خوش نداشتند، پس اعمالشان را باطل گردانید.» (محمد- 28)
23- ایمان‌های گزینشی
«آیا شما به پاره‌ای از کتاب (تورات) ایمان می‌آورید، و به پاره‌ای کفر می‌ورزید؟ پس جزای هرکسی از شما که چنین کند، جز خواری در زندگی دنیا چیزی نخواهد بود.» (بقره- 85)
(ادامه دارد)
موانع التزام عملی به ارزش‌های دینی (3)
پرسش:از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام، چرا برخی از افراد علی‌رغم پذیرش ارزشها و آرمان‌های الهی، در عمل و ساحت رفتاری خود التزام چندانی به آن ارزشها و آرمان‌ها ندارند، و فقط در شعارها و زبانشان جاری است. در این رابطه چه موانعی وجود دارد که التزام عملی آنان با مشکل مواجه می‌شود؟
پاسخ:در دو بخش قبلی پاسخ به این سوال به مباحثی همچون: شرایط تحقق عینی ارزشها و موانع التزام عملی به ارزشها شامل بیست‌وسه عامل پرداختیم. اینک در ادامه دنباله مطلب را پی می‌گیریم.
24- روی‌گردانی از یاد و عبادت خدا
«و هرکسی از یاد خدای رحمان دل بگرداند، بر او شیطانی می‌گماریم تا برای وی دمسازی باشد».(زخرف-36)
«در حقیقت کسانی که از پرسش من (خدا) کبر می‌ورزند، به زودی با ذلت و خواری در دوزخ درمی‌آیند».(غافر-60)
25- سرمستی از خوشی‌ها
«و چه بسیار شهرها که هلاک‌شان کردیم. زیرا زندگی خوش آنها را سرمست کرده بود.(قصص-58)
26- غلبه مادی‌گرایی
«و گفتند: غیر از زندگی دنیای ما (چیز دیگری) نیست. می‌میریم و زنده می‌شویم، و ما را جز طبیعت هلاک نمی‌کند».(جاثیه-24)
27- دنیاگرایی و غفلت از آخرت
«اینان زندگی و دنیای زودگذر را دوست دارند، و روزی گرانبار را (به غفلت) پشت‌سر می‌افکنند».(انسان-27)
28- فریفته شدن به نعمت‌ها
«و چون انسان را نعمت بخشیدیم، روی برتابد و خود را کنار کشد».(فصلت-51)
29- فریفته شدن به اموال و اولاد
«و گفتند: ما دارایی و فرزندان‌مان از همه بیشتر است و ما عذاب نخواهیم شد».(سباء-35)
30- تبعیت از هواهای نفسانی
«بدان که فقط هوس‌های خود را پیروی می‌کنند و کیست گمراه‌تر از آنکه بی‌راهنمایی خدا، از هوسش پیروی کند».(قصص-50)
31- سنت‌پرستی و تقلید کورکورانه نیاکان
«چون به آنان گفته شود، آنچه را که خدا نازل کرده، پیروی کنید،می‌گویند: (نه) بلکه آنچه را که پدرانمان را بر آن یافته‌ایم، پیروی می‌کنیم، آیا هرچند شیطان آنان را به سوی عذاب سوزان فراخواند؟»(لقمان-21)
32- قوم‌گرایی و تعصب
«و چون به آنان گفته شود به آنچه خدا نازل کرده ایمان آورید، می‌گویند: ما به آنچه بر (پیامبر(ص)) خودمان نازل نازل شده، ایمان می‌آوریم و غیر آن را، با آنکه (کاملاً) حق و مؤید همان چیزی است که با آنان است، انکار می‌کنند.» (بقره- 91)
33- تبعیت از گام‌های شیطان
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! پای از پی گام‌های شیطان منهید، و هرکس پای برجای گام‌های شیطان نهد (بدان که) او به زشتکاری و ناپسند وامی‌دارد.» (نور- 21)
34- فریفته شدن به تصرفات شیطانی
«و شیطان اعمالشان را برایشان آراسته و آنان را از راه راست
باز داشته بود، در نتیجه به حق راه نیافته بودند.» (نمل- 24)
35- همنشینی با منحرفان و آلودگان
«(از آنها سؤال می‌شود) چه چیزی شما را در آتش (سقر) درآورد؟ (پاسخ می‌دهند:) با هرزه‌گرایان هرزه‌گرایی می‌کردیم.» (مدثر- 42- 45)
36- اطاعت از کفار و منافقان
«و کافران و منافقان را فرمان مبر.» (احزاب- 48)
37- دلدادگی به الهه‌های دروغین
«گفتند: شنیدیم و نافرمانی کردیم و بر اثر کفرشان (مهر) گوساله در دلشان سرشته شد.» (بقره- 93)
38- ضلالت‌گزینی
«آنان همان کسانی هستند که گمراهی را به (بهای) هدایت و عذاب را به (ازای) آمرزش خریدند، پس به راستی چه اندازه باید بر آتش شکیبا باشند.» (بقره- 175)
39- تبعیت از راه‌های انحرافی
«و (بدانید) این است راه راست من، پس از آن پیروی کنید، و از راه‌های دیگر که شما را از راه وی پراکنده می‌سازد پیروی مکنید.» (انعام- 153)