کامران پورعباس

‌استاد محمود فرشچیان، هنرمندِ عاشق معصومین(ع) و شهدا که آوازه‌ای بین‌المللی دارد، 4 بهمن ۱۳۰۸ در اصفهان متولد شد. وی با کمک پدر خود که تاجر فرش بود، وارد کارگاه حاج میرزا آقا امامی چهره ماندگار نگارگری شد و این اولین قدم برای ورود به عالم هنر بود.
پدر و مادر گرامی‌اش به‌شدت مذهبی بودند. مادرش از عاشقان حضرت امام حسین(ع) بود. کافی بود که فقط نام امام حسین(ع) را بشنود تا سیل اشک از گونه‌هایش روان شود. در تولد آن حضرت،‌ گریه شوق و در شهادت آن بزرگوار ‌گریه غم داشت. استاد فرشچیان در این فضا بزرگ شد و شروع کارش تحت تأثیر همین شرایط مذهبی خانواده بود. ماندگارترین آثارش هم آثاری هستند که مذهبی هستند و معروف‌ترین اثرش هم تابلوی «عصر عاشورا» است.
عشقِ استاد به کربلا ریشه در کودکی‌اش دارد. وی بارها به زیارت امام حسین(ع) رفت و در ۱۲ سالگی همراه مادر گرامی‌اش 6 ماه در کربلا زندگی کرد. حتی در زمان جنگ جهانی دوم، با وجود کمبود وسایل نقلیه و مشکلات بسیار، خود را به این سفر رساند. وی در خاطراتش می‌گوید: وسایل نقلیه همه در اختیار سربازان بود. ما با واگن‌های باریِ حامل خرما که بسیار چسبناک بود، با سخت‌ترین شرایط به کربلا رفتیم. مادرم عشق خاصی به این سفر داشت و چندین‌بار ما را به کربلا برد.
استاد فرشچیان در سال ۱۳۲۴ به هنرستان هنرهای‌ زیبای اصفهان رفت که در آن زمان استاد عیسی بهادری از شاگردان برجسته کمال‌الملک، مدیر آن بود.
در سال ۱۳۲۹ از هنرستان هنرهای زیبای اصفهان دیپلم عالی گرفت. وی در همان سال به اروپا سفر کرد و برای هنرآموزی و آشنایی با آثار و نقاشان برجسته غرب، هفت سال در وین ماند و توانست به آثار موجود در کتابخانه ملی پاریس، موزه بریتانیا، گالری فریر واشنگتن، موزه متروپولیتن نیویورک و دانشگاه ‌هاروارد دست یابد. وی با فراگیری فنون نقاشی کلاسیک به سبک اروپایی و آمیختن آن اصول با معیارهای نقاشی سنتی ایران، مکتبی نو را پایه گذارد تا به مدد آن، خلاقیت تصویری هم مانند سایر مظاهر هنر، بتواند فرهنگ غنی این مرز و بوم را به سایر ملل معرفی کند.
پس از بازگشت به ایران، در اداره‌کل هنرهای زیبای تهران مشغول به فعالیت شد و در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به تدریس هنر پرداخت. در دوران پیری نیز به دلیل تحصیل فرزندانش در ایالات‌متحده، سال‌ها در آمریکا سکونت کرد اما همواره عشق به معنویات و مقدسات و ایران در وی متجلی بود. 
استاد فرشچیان با تلفیق سنت و نوآوری، جان تازه‌ای به هنر نگارگری ایرانی بخشید. وی با تغییر در ترکیب‌بندی، استفاده از خطوط سیال و رنگ‌های زنده و پویایی بی‌مانند، جهانی تازه در مینیاتور گشود. 
مینیاتور فرشچیان از شناخته‌شده‌ترین نقاشی‌های ایرانی و محبوب هنرمندان داخلی و خارجی به‌شمار می‌رود. 
استاد فرشچیان جهانی تازه در هنر نگارگری آفرید و مکتب نگارگری ایرانی را به جایگاهی والا در جهان رسانید.
آثار هنری مینیاتور استاد فرشچیان که تعدادشان به بیش از ۱۵۰ عدد می‌رسد، در موزه آستان قدس رضوی، موزه ملی ایران، در تهران، موزه هنرهای معاصر ایران در تهران، موزه اختصاصی ایشان در سعدآباد، موزه کاخ گلستان در تهران، و موزه کاخ چهلستون در اصفهان و بخشی هم در موزه‌های خارج از کشور از جمله آمریکا، فرانسه، انگلیس، ایتالیا، ژاپن، هند، سوییس، ترکیه، پاکستان، الجزایر، اتریش و آلمان نگهداری می‌شوند.
سازمان میراث فرهنگی کشور، موزه فرشچیان را در مجموعه فرهنگی-تاریخی سعدآباد تأسیس کرد که در این موزه بالغ بر هفتاد تابلو از آثار استاد گردآوری شده است.
استاد فرشچیان از سال ۱۳۳۱، افتخارات و جوایز بسیاری به دست آورده است که برخی از آنها عبارتند از:
ذکر نام استاد فرشجیان در فهرست روشنفکران قرن ۲۱ در ۱۳۷۹، چهره ماندگار ایران در اولین دوره (۱۳۸۰)، نشان افتخار با عنوان «جهادگر عرصه فرهنگ و هنر» در سال ۱۳۹۳ و معرفی استاد فرشچیان به همراه ۴ تن از اساتید مینیاتور ایران به‌ عنوانِ «گنجینه‌های زنده بشری در جهان» از سوی سازمان یونسکو در سال ۱۳۹۹.
استاد فرشچیان تابلوهای معروفی از پیامبران الهی خلق کرده و در مورد حضرت آدم، حضرت یعقوب، حضرت یوسف، حضرت ابراهیم، حضرت عیسی، حضرت موسی نگارگری نموده است.
تابلوهای استاد فرشچیان در مورد پنج‌تن آل‌عبا، نبی‌ مکرم اسلام(ص)، غدیر‌ خم، امام علی(ع)، حضرت فاطمه‌زهرا(س)، امام حسین(ع)، امام رضا(ع) و امام زمان(عج) پرآوازه هستند و معروف‌ترین و بلندآوازه‌ترین شاهکارش هم تابلوی «عصر عاشورا» است.
استاد فرشچیان هرگز برای کارهای مذهبی‌اش پولی نگرفته است. وی تأکید کرده که برایش هنر مذهبی صرفاً یک وظیفه و توفیق الهی است و خاطرنشان می‌سازد: «کارهای مذهبی را نمی‌توان با پول سنجید؛ مثل امام حسین(ع) که جانش را داد، ما هم باید جان‌مان را برای هنر و دین بدهیم.»
همچنین طراحی‌های ضریح مطهر و منور حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) و امام رضا(ع) و حضرت عبدالعظیم حسنی که به قلم ماندگارِ استاد فرشچیان صورت گرفته‌اند، همگی به صورت افتخاری انجام شده‌اند.
استاد باور داشت که کار هنریِ در خدمت اهل‌بیت(ع) باید خالصانه باشد و هرگونه چشمداشت مالی از ارزش آن می‌کاهد. حتی در سفرها و دیدارهای کاری، هزینه‌ها را شخصاً می‌پرداخت. درباره کار برای حرم امام حسین(ع) گفته بود: «نه کرایه ماشین گرفتم، نه کرایه هواپیما. حتی ناهار را که ناچار بودم بخورم، چند برابر هزینه‌اش را به صندوق حرم می‌ریختم.»
استاد فرشچیان تأکید داشت: «حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) عنایت خاصی به من دارند. از امام رضا(ع) یا امام حسین(ع) نمی‌شود مزد گرفت. حتی هزینه سفر و اقامت را خودم پرداختم.»
استاد در خاطره‌ای گفته است که حتی زمانی که برای نگارگری ضریح امام رضا(ع) دعوت شد، دستمزدی نگرفت و این کار را به عنوان توفیقی از جانب امام رضا(ع) می‌دانست. 
استاد ادامه می‌دهد که پس از اتمام نگارگری ضریح مطهر حضرت امام رضا‌(ع)، در مراسمی که به افتخار این رویداد برگزار شده بود، چنین اتفاقاتی پیش آمد: «خدا رحمت کند آقای واعظ طبسی را؛ وقتی ضریح تمام شد، مهمانی بود و مداحان و خدام همه حضور داشتند. دیدم یک سینی بسیار قشنگ آوردند و گفتند که برای تو آورده‌اند چون هیچ پولی نگرفته‌ای، باید چیزی به تو بدهیم. باز کردند و داخل آن یک تسبیح صد‌دانه یاقوت سرخ بود که واقعاً آدم محو زیبایی‌اش می‌شد. من آن تسبیح را بوسیدم و گفتم: من از امام رضا‌(ع) پول نمی‌گیرم؛ چون او به من داده است. اگر اجازه دهید این تسبیح را داخل ضریح بگذارم.»
استاد فرشچیان درباره دیگر آثار مذهبی‌اش نیز می‌گوید: «فرش هفت‌شهر عشق را طراحی کردم به سفارش آقای حقیقی و هیچ دستمزدی نگرفتم. همچنین یک فرش بزرگ برای امام حسین(ع) طراحی کردم که آن هم وقف شده است. حتی زمانی که ضریح حضرت امام حسین(ع) را نقاشی می‌کردم، هیچ کرایه‌ای برای ماشین یا هواپیما نگرفتم.»
استاد فرشچیان جهانی تازه در هنر نگارگری آفرید؛ جهانی که در آن، عشق، ایمان و زیبایی همنوا بودند. فرشچیان، با قلم و روح والای خود، آثاری خلق کرد که هر یک چون نگینی درخشان در تارک هنر ایران قرار دارند. وی با نگاهی عارفانه و ظریف، نگارگری ایرانی را به قله‌های تازه‌ای رساند. استاد فرشچیان، با خلاقیت و نبوغ خود، مکتب نگارگری ایرانی را به جایگاهی والا در جهان رساند. میراث استاد فرشچیان برای نسل‌های آینده، یادگارهایی از تاریخ، فرهنگ، ایمان و عشق است.
در این گزارشی نگاهی می‌اندازیم به صحبت‌ها و کارها و آثار استاد محمود فرشچیان در حوزه معصومین و شهدا.
طراحی ضریح‌های مطهر
ضریح کنونیِ حرم مطهر رضوی، در سال 1379 نصب شده است. این ضریح بر‌اساس طرح محمود فرشچیان ساخته شده است.کار طرح و ساخت این ضریح، هفت سال به طول انجامید. نقره‌کاری و طلاکاری آن، به وسیله مصطفی خدادادزاده انجام شده است. 
از ویژگی‌های این ضریح، تکیه بر اسماء‌الله است؛ بدین‌ترتیب که وقتی زائر کنار ضریح قرار می‌گیرد، پیوسته نام خدا و اسامی ائمه در منظر دیدش خواهد بود. این ضریح از امتیاز خاصی برخوردار است و آن توجه به ایرانی بودن تمامی عناصر و اجزای تشکیل‌دهنده آن است. 
ضریح طوری طراحی شده که در چهار طرف آن، جمعاً 14 محراب وجود دارد و قوس‌های آن، همگی حالت محراب دارند. به این ترتیب کسی که رو‌به‌روی ضریح می‌ایستد، خود را در حالت عبادت احساس می‌کند. نقطه عطف این 14 محراب، قسمت فوقانی قوس اصلی محراب است که به کلمه جلاله «الله» ختم می‌شود.
طراحی تمامی گل‌ها و برگ‌ها ‌براساس دو عدد پنج و هشت است. عدد پنج، نماد پنج‌تن و عدد هشت نیز یادآور امام هشتم است. در این کار سعی شده تا بیشتر اسماء‌الله و نام مقدس حضرت رسول اکرم(ص) و ائمه‌اطهار(ع) تجلی داشته باشند و زائر با زمزمه اسماء الهی به راز و نیاز با محبوب و دست حاجت به دامان واسطه برکات حضرت حق دراز کند.
استاد فرشچیان طراح ضریح مطهر حرم حضرت اباعبدالله الحسین(ع) نیز هست. 
ضریح قبلی حرم امام حسین(ع)، قدمتی 80ساله داشت. در سال 87، ساخت ضریح جدید در قم آغاز و در سال 1391 تکمیل و نصب گردید. برای طرح این ضریح، فراخوان داده شده بود و طرح‌های متعددی با مشورت متخصصان، هنرمندان و دانشگاهیان جمع شد. طرح آقای فرشچیان زمانی دریافت شد که طرح اول تصویب شده بود ولی آن طرح که آمد، با انگشت اشاره مقام معظم رهبری، این طرح مورد توجه قرار گرفت و در نهایت طرح استاد فرشچیان به تصویب رسید و اجرائی شد.
حجت‌الاسلام تکیه‌ای سخنگوی هیئت‌امنای ساخت ضریح امام حسین(ع) در مورد طرح استاد فرشچیان برای ضریح امام حسین(ع) گفته است:
«طرح موجود به گفته همه متخصصین، طرحی فاخر و بی‌نظیر است. حضرت آیت‌الله صافی که بعد از اتمام کار ضریح تشریف آوردند، چند‌بار فرمودند: این نشانی از جمال امام زمان است، این جمال اباعبدالله است، این انعکاس آن بزرگواران است. خیلی تعابیر زیبا و بلندی داشتند. حضرت آیت‌الله مکارم هم فرمودند: مشخص است که نه کم‌نظیر، بی‌نظیر است. لذا از نظر طرح، متمایز است.»
در طرح ضریح، این موارد وجود دارد: 
سوره فجر به طور کامل، سوره «هل اتی» که در شأن اهل‌بیت است، آیه تطهیر، آیه «وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّهِ سُلْطَان»، از بین زیارت ناحیه‌مقدسه 20 فراز انتخاب شده و روی قوس بام ضریح آمده، روایت «احب‌الله من احب حسینا»، عباراتِ «لا‌اله‌الا‌الله»، «الله‌اکبر»، «یا نور» و «یا‌ الله» به طور متکثر آمده، در بالای تمام مشبک‌ها «یا ثار‌الله» نقش بسته، «یا ولی‌الله» و «یا حجه‌الله» در کنج شش‌گوشه شش‌بار تکرار شده، «لبیک یا‌حسین» و نام مقدس 14 معصوم دو دوره آمده است.
در سال 1392، طراحی ضریح مطهر حرم حضرت عبدالعظیم‌حسنی به استاد فرشچیان سپرده شد. اسکلت اولیه این طرح توسط دکتر میرزا‌علی تهرانی طراحی و نقوش آن توسط استاد محمود فرشچیان طی دو سال آماده شد. تمامی تجربیات قبلی طراحی‌های مقدس حرم ضریح حرم امام حسین(ع) و ضریح حرم امام رضا(ع) در این طرح استفاده شده است. ساخت ضریح جدید حضرت عبدالعظیم(ع) در آستان مقدس حضرت عبدالعظیم‌حسنی با نظارت مستقیم استاد فرشچیان در سال 1395 آغاز گردید. 
آثار نبوی
اثرِ «خمسه آل‌طیبه» از استاد فرشچیان، نشان‌دهنده پنج‌تن آل‌عبا است که قبای حضرت پیامبر در این تابلو، حدیث شریف‌کسا را نمایان می‌کند. در این اثر، فرشتگان مقرب در‌ صدر تابلو و نیز جبرئیل امین در پشت پنج‌‌تن آل‌عبا به نشانه احترام و اکرام در حالت ایستاده به تصویر درآمده‌اند.
تابلوی «اولین پیام» را استاد فرشچیان در سال ۱۳۷۹ ترسیم کردند. در این اثر، حضرت رسول(ص)، در انوار الهی مستغرق شده‌اند و نام «محمد» در حالی در ‌هاله‌ای از نور و در میان بال ملائک منعکس شده است که پیامبر دست نیایش بلند کرده‌ و عبا از دوش حضرت بر زمین افتاده است. این تابلو، مملو از فضائی نورانی و عرفانی است. وجود یک قوس در این تصویر، تداعی‌کننده غار حرا است. در پس زمینه، پرتوهای نور به نشانه ارتباط پیامبر با هستی‌بخش خلقت ترسیم شده‌اند، همچنین در پس‌زمینه نام گرامی پیامبر مکرم اسلام(ص) به چشم می‌خورد.
اثرِ «معراج»، جریان معراج حضرت محمّد(ص) در حالی ‌که بر اسبی سپید سوار هستند، را به تصویر می‌کشد. در این تابلو نیرویی دیده می‌شود که پیامبر را به سمت خدا می‌کشاند و دست مبارک ایشان در امتداد آن نور بالا امده است. تابلو فضای شب معراج را نشان می‌دهد و پیغمبر بالاتر از ماه قرار گرفته‌اند و هر‌چه که بالاتر می‌رویم، ملائکه در ذات الوهیت خداوند محو می‌شوند. در این تابلو، همه مخلوقات رو به سوی درگاه الوهیت دارند و به سمت نور الهی در حرکت هستند.
در تابلوی «غدیر خم»، حضرت رسول کمی بالاتر از حضرت علی ترسیم گردیده که نماد بالا بودن پیامبر اکرم و جانشینی حضرت علی است. در این تابلو، دست پیامبر به سوی آسمان است و فضای بالا نمایانگر مرغان آسمانی و‌هاله‌ای از نور و روشنایی است که تأکید بر نفس جانشینی حضرت از سوی پروردگار است. این فضای معنوی با چهره‌های شاد و متفاوت حاضران که حاکی از رضایت و پذیرش این حکم الهی از سوی آنان است، به نمایش درآمده است. 
آثار علوی
در تابلوی «مولود کعبه»، خروج فاطمه بنت اسد در حالی که نوزادش امام علی(ع) را در آغوش دارد، به تصویر کشیده شده است. فرشتگان هم در اطراف تابلو دیده می‌شوند. در تابلوی «پناه»، مهربانی و یتیم‌نوازی امام علی(ع) سوژه اصلی کار است. تصویر حضرت علی در بالاترین قسمت سمت راست تابلو تصویرگری‌شده که نشانگر اوج مقام عرفانی و تقرب الهی است. حضرت در این تابلو در حالی ترسیم شده‌اند که چند کودک یتیم را در آغوش گرفته و نوازش می‌کنند و در پایین پای ایشان نان و خرما در انبانی دیده می‌شود. همچنین رنگ‌های روشنِ به‌کار گرفته شده در این اثر، امیدبخش و سرشار از عواطف انسانی لطیف است که حالت پدرانه حضرت را نسبت به آن یتیمان نشان می‌دهد و نور زردرنگ ملایمی نیز در اطراف ایشان در گردش است که نمادی از استغراق حضرت در انوار الهی است.
در تابلوی «شهادت»، استاد فرشچیان روایتی تلخ از شهادت امام علی(ع) در مسجد کوفه به دست ابن ملجم ملعون را نشان می‌دهد؛ اثری که در آن قاتل، کریه‌المنظر تصویر شده و امام علی مطابق با روایات، در حال خواندن نماز صبح است.
اثر فاطمی
یکی از مهم‌ترین تابلوهای اثر گذار و عمیق استاد فرشچیان، تابلوی «کوثر» یا « شفاعت» است که طی ۶ ماه در سال 1386 نگارگری شده است.

موضوع این تابلو بر مبنای شفاعت حضرت فاطمه‌زهرا(س) از دوزخیان است. وجود حضرت فاطمه در محور تابلو در حالی که یک دست ایشان به سمت بالا و دست دیگر در اشاره به دوزخیان که در پایین اثر بدان اشاره شده، دیده می‌شوند و در پشت‌سر ایشان، سه بانوی بزرگوار، حضرت مریم و حضرت آسیه و حضرت خدیجه که همه دستانی به سمت بالا دارند و حالت درخواست از مقام کبریایی خداوند جهت بخشش گناهان و شفاعت گنهکاران را نشان می‌دهد.
آثار حسینی
تابلوی «پرچمدار حق»، حضرت ابوالفضل‌العباس‌(ع) را در حالی نشان می‌دهد که روی اسب افتاده و پرچم شکسته‌ای، چهره و دست‌های مبارک حضرت را پوشانده است. در این اثر، اسب حضرت عباس(ع) در حالی تصویر شده که از زخم‌هایی که به حضرت وارد شده، غمگین است و تمام توان و قوای خود را با دست چپ بر زمین وارد کرده تا سوارش بر زمین نیفتد. در عین حال، پرچمی که در تابلو دیده می‌شود، به نوعی طراحی شده که بخش زیادی از صحنه را پوشش می‌دهد‌.
در «پرچمدار حق» غمی در رنگ‌ها، ترکیب‌بندی، طراحی نهفته است و حال‌و‌هوای تابلوی «عصر عاشورا» در بیننده تداعی می‌شود.
مهمترین عنصر این تابلو، پرچم اسلام و حق است که با وجود زخمی بودن تمام بدن حضرت ابوالفضل‌العباس(ع) توسط ایشان پایدار نگه داشته شده است.
استاد فرشچیان در خصوص این اثر خاطرنشان کرده است: «این تابلو در ابعاد 100در70 روی مقوا به تصویر کشیده شده و فضای حزن‌انگیز آن، به نحوی یادآور تابلوی عصر عاشوراست و صحنه بازگشت حضرت‌عباس(ع) را در زمانی که بدون مشک آب باز می‌گردد، روایت می‌کند... شاخ و برگ‌ها و عناصر بصری که در حاشیه این تابلو کار شده، گویای غم حضرت است.»
یکی دیگر از آثار ماندگار استاد فرشچیان در عرصه هنر عاشورایی، تابلوی «هدیه عشق» است که در آن هنرمند با حداقل رنگ و فرم، صحنه به شهادت رسیدن حضرت علی‌اصغر(ع) را به تصویر کشیده است. در این اثر، تصویر حضرت علی‌اصغر(ع) در دستان حضرت سیدالشهدا(ع) ترسیم شده است. در این تصویر، تیر سه‌شعبه به گلوی مبارک 6‌‌ماهه اباعبدالله اصابت کرده و بی‌رحمانه گلوی نازک کودک را دریده است. در این تابلو، عصاره داستان و بازتاب شهادت حضرت علی‌‌اصغر(ع) به‌ صورت نمادین در ساده‌‌ترین شکل و فرم نشان داده شده است. اطراف تابلو خالی و بی‌تکلف و تمامی ماجرا در متن به‌ صورت پنهان مندرج است. رنگ زرد اخرایی نشانگر اندوه و گرمی صحرای کربلاست.
تابلوی عصر عاشورا
تابلوی «عصر عاشورا»، معروف‌ترین و شاخص‌ترین و شناخته‌شده‌ترین اثر محمود فرشچیان است؛ اثری که در طول دهه‌ها نه‌تنها در تاریخ هنر معاصر ایران جایگاهی ویژه یافته، بلکه به بخشی از حافظه جمعی مردم تبدیل شده است. این تابلو با ترکیب‌بندی منحصربه‌فرد، بیان هنری پرشور و بار معنوی عمیقش، روایتی تصویری از مصائب کربلا را ارائه می‌دهد.
تابلوی معروف «عصر عاشورا» در واقع برشی از واقعه عاشورا است؛ لحظه‌ای که اسب امام حسین(ع) بدون سوار و خسته از نبرد به‌ سمت خیام باز می‌گردد و اهل‌حرم به ‌طرفش روانه می‌شوند. 
استاد فرشچیان درباره‌ این تابلو گفته است: «در میان آثارم، علاقه‌ام بیشتر به آثاری است که مردمم آن را دوست داشته باشند. اما از میان آثارم، تابلوی «عصر عاشورا» را بسیار دوست دارم و این به دلیل دلبستگی‌ام به حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) و واقعه روز عاشورا است که همیشه مرا تحت تأثیر قرار داده است.»
استاد فرشچیان در مصاحبه‌ای قدیمی در مورد این شاهکارش چنین توضیح داده است:
«سه سال پیش از انقلاب، روز عاشورا، مادرم گفت: برو روضه گوش کن تا چند کلام حرف حساب بشنوی. گفتم: من حالا کاری دارم، بعد خواهم رفت. رفتم اتاق، اما خودم ناراحت شدم. حال عجیبی به من دست داد. قلم را برداشتم و تابلو «عصر عاشورا» را شروع کردم. قلم را که برداشتم، همین تابلو شد که الان هست، بدون هیچ تغییری. الان که بعد از سی سال به این تابلو نگاه می‌کنم، می‌بینم اگر می‌خواستم این کار را امروز بکشم، باز هم همین تابلو به وجود می‌آمد، بدون هیچ تغییری. یک چیزی دارد این تابلو که خود من هم‌گریه‌ام می‌گیرد. در این تابلو، مایه اصلی تصویرگرایی، مرکز تصویر دیده نمی‌شود، جایش خالی است. امام حسین که محور اصلی این تابلوست، در اثر دیده نمی‌شوند. در مورد محتوای تابلوی عصر عاشورا باید بگویم شاید جذابیت این تابلو به علت غیبت شخصیت اصلی یعنی امام حسین در آن است و باعث می‌شود که انسان با دیدن این تابلو به دنبال شخصیت اصلی که این واقعه را شکل داده است، بگردد. اشکی که بر چشم اسب حلقه زده و آن سرافکندگی او برای آوردن خبر ناگوار و کبوترانی که خود را به خون شهید آغشته کرده‌اند، به نوعی پیام‌آور فاجعه هستند. در عین حال وجود حضرت زینب(س) و آن چند نفر در وسط تابلو می‌توانند از عواملی باشند که باعث ایجاد جذابیت هرچه بیشتر در این تابلو می‌شوند. به لحاظ تکنیکی اگر این تابلو بیشتر از این شلوغ بود، احتمالاً این غربت در تابلو این چنین نمایان نمی‌شد.»
تابلوی «عصر عاشورا»، در سال 1369 به موزه آستان قدس رضوی اهدا شد. این شاهکار استاد محمود فرشچیان به عنوان یک اثر هنری که با روش نگارگری ایرانی خلق شده، در فهرست میراث فرهنگی منقول ایران ثبت شده است.
تابلوی عصر عاشورا برای بسیاری از غیرمسلمانان در سراسر دنیا الهام‌بخش و تأثیرگذار بوده و همچنین تصویری ماندگار از تاریخ است؛ اثری که سال‌های سال است، به نمادی هنری از واقعه عاشورا مبدل شده است.
مقام معظم رهبری در بازدید از نمایشگاه مینیاتور و نگارگرى در حسینیه امام خمینى در دهه 70، فرمودند:
«من هر وقت تابلوی آقای فرشچیان را که خود ایشان چند سال قبل به من داده، نگاه کرده‌ام، ‌گریه کرده‌ام؛ با اینکه من سینه‌ام پُر است از روضه‌های صبح عاشورا و عصر عاشورا. چه کسی بیشتر از ماها می‌داند که در این‌باره چه نوشته‌اند و چه خوانده‌اند و چه گفته‌اند؟ می‌گویند آدم‌هایی که اهل این چیزها هستند، خودشان‌گریه نمی‌کنند؛ ولی ما در عین ‌حال که این همه روضه بلدیم، آقای فرشچیان دارد روضه‌ای می‌خواند که ماها را می‌گریاند. این چه هنر پُرفایده و پُرمغز و پُرمعنایی است که یک ‌نفر هنرمند می‌تواند این حالت را به وجود بیاورد؟»10/06/1372
خانم زینب سلیمانی، دختر شهید حاج قاسم سلیمانی، درباره این تابلو نوشته است: «تصویر این اثر استاد فرشچیان سال‌ها بر دیوار خانه‌مان نصب بود. حاج قاسم همیشه می‌گفت: این نقاشی به‌تنهائی یک روضه کامل و جانسوز از واقعه عاشورا را روایت می‌کند.»
توصیفات و تحلیل‌های زیادی در مورد اجزا و مفاهیم اثر «عصر عاشورا» در فضای مجازی موجود است که بخش‌هایی از آنها را نقل می‌کنیم:
- نحوه‌ قرارگیری عناصر زنده تصویر، طبق سنت گذشتگان، به ‌صورت حلزونی یا دورانی‌ است که نقطه شروع دوران از ذوالجناح شروع می‌شود و در انتها به زنی می‌رسد که ملتمسانه به اسب آویخته و برای بیننده بانو زینب‌کبری(س) را القا می‌کند‌، چراکه ایشان نزدیک‌ترین نسبت را به امام حسین(ع) از لحاظ جایگاه در میان اهل‌ خیمه داشتند و این نحوه قرارگیری به ‌صورت ایستاده، می‌تواند نشانه عهده‌داری محوریت قیام بعد از امام باشد. 
- در طراحی اسب، نشانه‌های خطی از شکستگی، خستگی و غم وجود دارد مثل خطوط مواج یال‌ها، رد خون و زخم بر تن و اشک. با ظاهرش، راوی مصیبت‌های وارده بر امام حسین شده است.
- در طراحی این تابلو، همانند دیگر کارهای عاشورائی استاد فرشچیان و برخلاف آثار دیگرش، فضای خالی دیده می‌شود؛ بدین معنا که اثر بدون عناصر ماورائی کشیده شده و به ‌غیر از ماجرای مورد نظر، رنگ جسمی یا آکریلیک برای عناصر پیرامون و پس‌زمینه‌ استفاده نشده است. این موضوع در آثار استاد بی‌سابقه است. گویی در کارهای عاشورایی، خود را فقط روایتگر داستان می‌بیند و به حواشی آن نمی‌پردازد.
- نکته قابل‌توجه در طراحی این اثر این ا‌ست که تنها با حالات آناتومی زنان و کودکان حس عزاداری منتقل می‌شود. کشش بیشتر بدن‌ها روی زمین، آویختگی دوار روی اسب، دنباله بلند لباس‌ها، دست‌هایی که باریک‌تر و نازک‌تر کشیده ‌شده‌اند و کودکانی که صورت‌های‌شان را پنهان کرده‌اند، به ‌طور کاملاً پوشیده، بی‌پناهی و حزن بی‌کران را نمایش می‌دهد. حالات قرارگیری خیمه‌ها که به بالا و رو به آسمان کشیده ‌شده است هم یکی از نشانه‌های طراحی‌ است که همه در کنار هم مرثیه‌ای در سکوت، سماع‌گونه و در جهت آسمان را روایت می‌کنند و بیننده را با حرکت دورانی چشم با خود همراه می‌سازند.
- در عین استفاده از نور منتشره در جای‌جای صفحه، شاهد نوری هستیم که بیشترین درجه روشنایی را به صفحه تزریق می‌کند و این روشنایی از بالا و مرکز تابلو به‌سمت اسب روانه‌ شده ‌است. این می‌تواند نشانه‌ای از همزمانی غم و سرافرازی شهدای کربلا باشد. در واقع رنگ‌گذاری‌ها همان‌قدر که خلوت و ساده هستند، به ‌دلیل روشنایی مرکزی، خیره‌کننده‌اند. 
- استفاده از رنگ‌های ملایم در زمینه تابلو بیان‌کننده خشکی بیابان کربلاست و نشان از تشنگی‌ دارد و بهره بردن از رنگ‌های تیره نیز نشان از غم و اندوه بازماندگان است.
- پنهان کردن چهره‌های حاضر در تابلو نیز نشان از احترام استاد فرشچیان به اهل‌بیت امام و همراهان‌شان دارد و نشان از آن دارد که این بانوان نمی‌خواهند در میان نامحرمانی که پس از جنگ اطراف آن‌ها را فراگرفته‌اند، کسی اندوه‌شان را ببیند. 
آثار رضوی
استاد فرشچیان شفایافته امام رضا(ع) است که مورد عنایات خاص ثامن‌الائمه(ع) قرار گرفته و طراح ضریح امام رضا(ع) است که اثر معروف رضوی دارد. استاد، 18 تابلویش را هم به آستان قدس رضوی اهدا کرده است که در طبقه همکف گنجینه قرآن و نفایس موزه مرکزی آستان قدس رضوی در معرض نمایش قرار گرفته‌اند.
یکی از تأثیرگذارترین آثار استاد فرشچیان، تابلوی «ضامن آهو» است که پس از تجربه سخت پزشکی و وقوع معجزات رضوی خلق گردیده است. 
استاد فرشچیان، ماجرای عنایت رضوی و به دنبال آن نگارگری تابلوی «ضامن آهو» را چنین بازگو کرده است: 
«پیش از خلق اثر ضامن آهو، مدتی بود دست راستم حالتی فلج به خود گرفت و از کار افتاد. به‌گونه‌ای که نمی‌توانستم انگشتانم را حرکت بدهم. پزشکان حاذق و پرآوازه هم تشخیص دادند که به مرور زمان و فشار زیاد، عصب‌های دستم به‌شدت آسیب دیده و به‌راحتی قابل ترمیم نیست و تأکید کردند هرگز نباید قلم به ‌دست بگیرم و نقاشی کنم. دلم خیلی شکست که دیگر توان خلق اثر و نقاشی را ندارم تا اینکه به ذهنم رسید از امام رئوف و باب‌الحوائج حضرت رضا(علیه‌السلام) درخواست کنم کمکم کنند تا این بیماری علاج شود و همان لحظه نذر کردم که اگر این دستم بهبود یافت، ماجرای شفاعت وضمانت آهو را به تصویر کشم. شب خواب دیدم تابلو را پیش رویم گذاشته‌ام و ابزار و قلم هم آماده است، ولی دستم مشکل دارد. ناراحت بودم که دیگر هرگز نخواهم توانست نقاشی کنم. در همان عالم خواب، یک چهره مبارک و نورانی به من فرمان داد: قلم بردار و آنچه می‌خواهی ترسیم کن. عرض کردم که دستم مشکل پیدا کرده است و دیگر قادر نیستم. همان صدای آسمانی فرمود: الان می‌توانی، شروع کن. من از این که توانستم دست به قلم ببرم هیجان زده بیدار شدم و دیدم اثری از بیماری و ناتوانی در دستم نیست و ازهمان لحظه خلق تابلوی ضامن آهو را آغاز کردم که این هم مثل تابلو عصر عاشورا که برای خلق آن بسیار دل دادم، تاثیر فوق‌العاده‌ای در بیننده می‌گذارد.»
تابلوی «ضامن آهو»، داستان معروف پناه بردن آهویی به امام رضا(ع) را به زبان نگارگری روایت می‌کند. در این اثر، با ظرافتی بی‌نظیر، هم هیبت امام و هم معصومیت آهو به تصویر کشیده شده است. 
استاد فرشچیان در شرح ترسیم چهره امام رضا(ع) گفته است که در طول خلق تابلوی ضامن آهو، به این نتیجه رسید که باید چهره حضرت را نقاشی کند اما در ابتدا چیزی در ذهنش نماند. سپس [با توسل] در سه شب متوالی خواب صورت حضرت را دید و ایشان به او فرمودند: «من را ببین و بکش!» این الهام باعث شد استاد توانست چهره نورانی امام رضا(ع) را به تصویر بکشد.
تابلوی «ضامن آهو» در سال 1358 خلق شد. تابلوی «ضامن آهو2» نیز در سال 1389 رونمایی شد و داستان آهوانی را نشان می‌دهد که از ترس شکارچی به دامان امام رضا(ع) پناه برده‌اند و شکارچی با دیدن عظمت حضرت، کمان خود را شکسته و از شکار منصرف می‌شود.
اثر مهدوی
استاد فرشچیان تابلویی را نیز با موضوع نیمه‌شعبان خلق کرده است. از این اثر با نام‌هایی از جمله «تولد امید»، «او می‌آید» و «او خواهد آمد» یاد شده است.
فرشچیان در توضیحات این اثر نوشته است:
«یا‌مهدی ادرکنی مولودت مبارک باشد‌ای پادشه خوبان».
این هنرمند بزرگ، فضائی معنوی را تصویرسازی کرده است که اشاره‌ای نمادین به موضوع ظهور امام زمان(عج) دارد.
این تابلو، آبی بی‌نهايت را نشان می‌دهد كه نشان آرامش در زمان ظهور حضرت است. باقی طرح با رنگ سفيد پوشانده شده است. استاد فرشچيان حضرت را با تصوير يك گام نشان می‌دهد؛ پايی كه در حال آمدن است. ايشان پا روی چشم و دل مردم خواهند گذاشت. اين تابلو تمام مطلب را می‌رساند. 
اثر شهدایی
فروردین‌ماه 1388، استاد محمود فرشچيان نگارگر بنام و برجسته كشورمان با تجليل از حماسه‌سازان هشت سال دفاع مقدس، آرزو كرد كه به‌زودي به زيارت مشاهد شهيدان دفاع مقدس خوزستان نایل شود.
وي با بيان اين مطلب كه شهيدان سرافراز ميهن اسلامي براي صيانت و عظمت اين كشور جان پاك و شيرين خود را تقديم كرده‌اند، افزود: تربت مزار اين شهيدان را سرمه چشمانم مي‌كنم و همه بايد براي تبرك تربت مزار شهيدان را بر ديدگان‌شان قرار دهند.
وي كه به‌شدت تحت تأثير فضاي معنوي مناطق عملياتي قرار گرفته بود، از همه زائران سرزمين نور خواستار دعاي خير شد.
استاد فرشچيان چندي پيش از آن نيز تحت تأثير مضامين پاك زمزمه‌هاي لالايي مادران شهيدان در منطقه عملياتي شلمچه، ضمن بيان خاضعانه در برابر صفاي باطني زائران مناطق عملياتي اظهار داشت: ما در مقابل شهيدان حماسه دفاع مقدس چيزي نيستيم.
اين استاد گرانقدر نقاشي و نگارگر چيره‌دست كه مايه فخر هنر ايران اسلامي در پهنه گيتي است، همواره تواضعي خاص نسبت به شهيدان دفاع مقدس دارد.
استاد محمود فرشچیان تابلویی معروف با موضوع شهید و شهادت هم دارد. 
استاد در سال 1357، اثر درخشان شهید را اجرا کرد. این اثر بر‌اساس متن آیات و روایات خلق شده است. در این اثر، پیکر شهید درون یک لوح بهشتی توسط جمعی از ملائکه در حال رفتن به سوی بهشت است؛ شهید که در راه رسیدن به خدا پوششی سپید به معنای پاکی و بی‌گناهی بر تن دارد، بال‌هایی لطیف و سپید بر پیکر خود دارد و با آرامش در حالتی خلسه‌گونه آرمیده است. دسته‌گل‌های لاله بر پیکر شهید، نمادی از شهادت این عزیز خدایی است.
قداست و پاکی شهید، در لباس سفیدی که بر تن دارد و جایگاهی که در آن قرار دارد که به گلستانی تبدیل شده، بیشتر جلوه‌گراست و فرشتگان برای مقام و منزلتی که شهید در نزد خداوند دارد، اشک در چشمان‌شان دیده می‌شود و چهره نورانی و آرام شهید، نشانِ شوق رسیدن به لقاء‌الله است.