شبهه: آیا خانواده‌ها باید حجاب و چادر را برای فرزند اجبار کنند؟چه راه‌هایی برای تشویق آنها به این کار وجود دارد؟
پاسخ: در اسلام زن به‌عنوان موجودی باارزش معرفی‌شده و بر او لازم است تا به‌واسطه حجاب‌، از گوهر وجودی خویش محافظت کند. امروزه دغدغه خانواده‌ها نسبت به مسئله حجاب دخترانشان بیش از گذشته است؛ چرا که عوامل بازدارنده دختران از رعایت حجاب و حفظ حیا و عفت در جامعه بسیار افزون شده و همین امر موجبات نگرانی‌های متعددی را برای والدین فراهم کرده است. آنچه در رابطه با اصول تربیتی و به‌عنوان یک اصل کلی ذکر می‌شود این است که درخت تربیت، ریشه‌اش در خانواده تثبیت و تقویت می‌شود و اگر ریشه محکم باشد آفت‌ها نمی‌توانند اصل درخت را نابود کنند.
راه‌های تشویق به حجاب
دستور رعایت حجاب، دستوری صریح از جانب قرآن است و به‌عنوان یکی از ضروریات دین به‌حساب می‌آید. در آیه 59 سوره احزاب می‌خوانیم: «‌ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلباب‌ها [روسری‌های بلند یا چادر] خود را بر خویش فروافکنند‌، این کار برای اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است.»(1) اما چنانچه خانواده‌ها بخواهند از طریق اجبار فرزند خود را دعوت به حجاب کنند نتیجه‌ معکوس می‌گیرند. راهکارهای زیر می‌تواند جایگزین مناسبی برای اجبار شود:
1. تقویت رابطه عاطفی
رابطه عاطفی و کلامی ازجمله ویژگی‌هایی است که باید بین والدین و فرزندانشان حاکم باشد. برقراری گفت‌وگوی دوستانه بین والدین و فرزندان و پایبندی به تمام قواعد و اصول یک گفت‌وگوی صحیح‌، همچون عدم جبهه‌گیری، پرهیز از شتاب‌زدگی، پرهیز از تعصب، خوب شنیدن و خوب توجه کردن به گفته‌ها می‌تواند آغازگر یک ارتباط صمیمانه باشد. در روایتی پیامبر اکرم(صلی ‌الله‌ و‌ علیه‌ آله) می‌فرمایند: «جُبِلَتِ اَلْقُلُوبُ عَلَی حُبِّ مَنْ أَحْسَنَ إِلَیهَا وَ بُغْضِ مَنْ أَسَاءَ إِلَیهَا(2)؛ دل‌ها به گونه‌ای آفریده ‌شده‌اند که چون کسی به آنها نیکی کند او را دوست می‌دارند و چون کسی به آنها بدی کند او را دشمن می‌دارند.»
2. تبیین فلسفه پوشش
پوشش، معرف شخصیت و عفت زن مؤمن است و موجب می‌شود که افراد بی‌بند‌و‌بار جرأت نکنند به او جسارت کرده و به دید شهوت و هوس‌رانی به او بنگرند. حجاب و پوشش نوعی احترام به شخصیت زن است و موجب مصونیت ارتباطات زن با مردان می‌شود. علاوه ‌بر این رعایت پوشش منجر به حفظ اعتقادات مذهبی و حفظ عفت زن و جلوگیری از فساد و ناهنجاری خواهد بود.
3. الگو بودن مادر
در بحث تربیت فرزند، همه‌چیز از خود انسان شروع می‌شود. اگر ما به‌عنوان پدر و مادر بر مبنای آموزه‌های دینی عمل کنیم، قادر خواهیم بود فرزندان معتقدی تربیت ‌نماییم. مهم‌ترین عامل تأثیرگذار در رعایت اصل حجاب دختر، الگو بودن عملی مادر است. اگر مادری از ابتدای کودکی فرزند خود، بنای عمل خود را بر کم‌حجابی گذاشته باشد در سن نوجوانی تغییر رویه فرزندش سخت‌تر خواهد بود چون فرزندان ما در سن نوجوانی به دنبال همانندسازی‌اند و اگر مادر باحجاب دیده باشند در نوجوانی خود را شبیه او می‌کنند. در روایت آمده است: «قالَ ابوعبدالله‌(ع): أَنَّهُ قَالَ لَمَّا نَزَلَتْ یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکمْ وَ أَهْلِیکمْ ناراً قَالَ النَّاسُ کیفَ نَقِی أَنْفُسَنَا وَ أَهْلِینَا قَالَ اعْمَلُوا الْخَیرَ وَ ذَکرُوا بِهِ أَهْلِیکمْ وَ أَدِّبُوهُمْ عَلَی طَاعَهِ اللَّهِ (3)؛ امام صادق‌(ع) فرمود: وقتی آیه: (أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکمْ وَ أَهْلِیکمْ ناراً) نازل شد، مردم از پیامبر(ص) پرسیدند، ما چگونه خود و خانواده‌مان را از آتش حفظ کنیم؟ حضرت پاسخ داد: کارهای خوب و خیر انجام دهید و به خانواده‌تان هم تذکر دهید، آنها را بر طاعت دستورات خدا تربیت کنید.»
4. ممنوعیت اجبار
از مهم‌ترین عواملی که در تربیت دینی فرزندان نتیجه معکوس دارد اجبار و اصرارهای والدین برای انتخاب‌های فرزندان است. قطعاً نوجوانی که به‌زور پوشش را انتخاب کرده نمی‌تواند آن را در وجود خود نهادینه کند لذا به فرزندان خود اجازه انتخاب بدهید و تلاش کنید با راهنمایی و نظارت بر آنها، انتخاب را برایشان آسان کنید. تذکر و نصیحت‌های پی‌درپی و غر زدن‌های پشت­‌سر­هم برای رعایت حجاب نتیجه‌ای نخواهد داشت؛ پس لازم است با حفظ آرامش با فرزندان طرح دوستی بریزیم و دوستانه و با مهربانی اختیار و انتخاب را به دست آنها دهیم.
5. راه علمی
پدرها و مادرها می‌توانند کتاب‌هایی با موضوع حجاب تهیه‌کرده و خواندن آنها را به فرزندانشان پیشنهاد دهند، با او وارد یک بحث علمی و منطقی شوند و اجازه دهند خودش در حد توان به بررسی این موضوع پرداخته و نتیجه تحقیقش را به والدین ارائه دهد.
6. خلاقیت در پوشش
دختران مخصوصاً در سن نوجوانی مجذوب جذابیت‌های گوناگون در نوع پوشش و آرایش هم‌سن‌وسالان خود می‌شوند، بنابراین اگر بخواهیم دختران ما محجبه باشند باید از خلاقیت‌ها و جذابیت‌های متعدد و متنوع در انتخاب لباس و نوع پوشش برای آنها بهره ببریم تا محجبه بودن را مساوی با عدم زیبایی تصور نکنند.
7. توجه به نیازها
به نیازهای مادی و روحی دختران توجه کنیم. وقتی دختر از حیث محبت در خانواده و مخصوصاً از جانب پدر غنی باشد هرگز خود را نیازمند دیده شدن نمی‌بیند. پس فرزندان را در خانه ببینیم (به آنها توجه کنید) تا آنها هرگز نیازمند دیده شدن در جامعه نباشد.
8. احترام
ضروری است والدین، روحیه عزتمندی و خود ارزشمندی را با احترام زیاد گذاشتن به دختران و سهیم کردن آنها در تصمیمات خانوادگی و مشورت کردن با ایشان در برخی از مسائل‌، بالا ببرند. اگر حس ارزشمندی برای دختران ایجاد شود، هرگز سراغ ضد ارزش‌ها نخواهند رفت.
9. نظارت
متأسفانه برخی از والدین، ناظر بر اعمال فرزندان خود نیستند درحالی‌که توصیه می‌شود والدین ناظر رفتارهای فرزند خود بوده و با تذکر، همواره وظایف دینی آنها را یادآور شوند تا وجوب آن کم‌کم برای آنها موردپذیرش قرار گیرد.
10. حضور در جمع‌های مذهبی
 شرکت در مجالس معنوی و مذهبی، رفتن به مساجد و شرکت در نمازجمعه و جماعت و به‌طور کلی قرار دادن دختران در جو معنوی می‌تواند عامل مؤثر دیگری در تشویق ایشان به حجاب باشد.
11. ارشاد تدریجی
ازجمله روش‌های مؤثر در نهی از منکر، ارشاد تدریجی است؛ یعنی توقع نداشته باشیم که یک‌شبه دختران کم حجاب تغییر کنند بلکه باید بتدریج زمینه را برای تغییر ایشان فراهم ‌نماییم. دقت کنیم که امر به ‌معروف و نهی از منکر فرزندان، حتماً باید با چاشنی مدارا و انعطاف‌پذیری همراه باشد.
12. معاشرت‌ها
باتوجه ‌به تأثیر عوامل بیرونی بر رفتار فرزندان، بر والدین لازم است تا تلاش کنند که در انتخاب مربی و معلم و دوستان فرزندشان، دقت لازم را به خرج داده و خود نیز با خانواده‌هایی که نسبت به امور اعتقادی حساسند و به ارزش‌های دینی اهمیت می‌دهند رابطه برقرار کنند.
نتیجه­‌گیری
توصیه و دستور اسلام به پوشش و حجاب برای زن برای آگاهی دادن به گوهر ارزشمند در وجود زنان است که باید از آن مراقبت کنند. اسلام حجاب را برای محدودیت و حبس زن نیاورده، بلکه برای مصونیت او توصیه کرده است؛ پس هرچقدر زن از حیث پوشش کامل‌تر باشد، محفوظ‌تر و مصون‌تر خواهد بود. تقویت باورهای دینی، ترویج اخلاق و معنویت، ایجاد فضای فرهنگی مناسب، تقویت بنیان‌های اعتقادی، حفظ و تقویت قوانین و ضمانت‌های اجرائی، افزایش سواد رسانه‌ای و... ازجمله راه‌های برون‌رفت از این معضل‌اند.
منابع برای مطالعه بیشتر
1. حجاب از منظر فطرت و عقل و شرع، منصوره وطنی.
 2. نقش خانواده در پیشگیری از انحرافات، سیف‌الله نحوی.
پی‌نوشت‌ها:
1. احزاب، آیه 59.   2. ابن‌بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، محقق / مصحح: غفاری، علی‌اکبر، قم، دفتر انتشارات اسلامی‌، چاپ دوم، 1413 ق، ج 4، ص 419.   3. محدث نوری، شیخ حسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، ج 12، ص 201.
زهرا ابراهیمی