«مقاومت اسلامی» امروزه به عنوان یک کلیدواژه پرتکرار در عرصه مقولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و... به کلمه مشترکِ ملّت‌های مسلمان در منطقه‌ غرب آسیا تبدیل شده است. از آنجا که مفهوم مقاومت اسلامی مانند هر مفهوم اسلامی دیگری، ریشه در قرآن کریم و سنت پیامبر(ص) دارد، پژوهشگران حوزه‌های دانشی قرآن و حدیث را وا می‌دارد تا از طریق بازخوانی و واکاوی دقیق کتاب و سنت، در راستای تولید محتوای نوین پیرامون موضوع مقاومت اسلامی گام بردارند و بخش نرم‌افزاری آن را غنی سازند. چنان‌که در طول تاریخ اسلام، متفکران بزرگ و مصلحان برجسته اسلامی بر بازگشت مسلمانان به آموزه‌های قرآن تأکید داشته و مقاومت در برابر دشمنان را مسیر تمدنی اسلام معرفی کرده‌اند. چنان‌که سید جمال‌الدین می‌خواست روح مبارزه و جهاد را به کالبد نیمه جان جامعۀ اسلامی بدمد و غیرت اسلامی را به جوش آورد و اصل فراموش شدۀ جهاد را احیا کند. او فراموش شدن این اصل را عامل بزرگی برای انحطاط مسلمین تلقی می‌کرد. (1) در دهه‌های اخیر، رهبر معظم انقلاب در پی دعوت مکرر از مسئولان کشور به ایستادگی در راه انقلاب و قد خم نکردن در برابر خواسته‌های زورمدارانه دشمنان، نقش برجسته‌ای در گسترش و تعمیق «نظریه مقاومت» داشته و آن را در کانون توجه بیشتر قرار داده است. (2) 
راهبردِ قرآنیِ مقاومت
از منظر قرآن کریم، اساسی‌ترین راهبرد در راستای تحقق عینی مقاومت در برابر زیاده‌خواهی دشمنان اسلام، شیوه «جهاد کبیر» است. آیه شریفه 52 سوره مبارکه فرقان، «جهاد کبیر» را به عنوان راهبرد اصلی در مقوله مواجهه با سلطه‌خواهی دشمنان معرفی کرده است: «فَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَ جَاهِدْهُم بِهِ جِهَادًا كَبِيرًا»(3)؛ پس، از کافران پیروی مکن (و با الهام از قرآن، با آنان به مقابله برخیز) و جهادی بزرگ و همه‌جانبه انجام بده. پایبندی مسلمانان به این راهبرد چه در صدر اسلام و چه در سده‌های بعدی و نیز در دوران معاصر و در دهه‌های اخیر، نتیجه‌بخشی و موفقیت میدانی آن را به اثبات رسانده است. (4)
عدم مماشات در برابر اقدامات گروهی دشمنان
در آیه یاد شده، اطاعت از کافران نهی شده است: «فَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ». هیئت کلمه «کافرین» که به صورت اسم فاعل آمده است، بیانگر انگیزه‌های کفرآمیز آنان در اقدامات ضد دینی است و مقابله با انگیزه کفرآمیز، نیات توحیدی خالصانه را لازم دارد. همچنین «الکافرین» به صورت جمع آمده است، که بیانگر گروهی بودن فعالیت آنان و سازمان‌یافتگی اقدامات آنان است و مناسبت قرینه‌سازی، اقتضا می‌کند که مؤمنان نیز این شرایط را فراهم سازند و به صورت برنامه‌ریزی‌شده و سازمان‌یافته، در برابر دشمنان اقدام کنند.
رفتار فعالانه در برابر دشمنان و پرهیز از رفتار منفعلانه
در آیه 52 سوره فرقان، ابتدا از اطاعت کافران نهی کرده (فَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ) و پس از آن أمر به جهاد کبیر کرده است (وَ جَاهِدْهُم بِهِ جِهَادًا كَبِيرًا). امر پس از نهی، آن هم با واسطه حرف «واو» که نقش عطفی و تفسیری دارد، بیانگر این است که جمله «وَ جَاهِدْهُم بِهِ جِهَادًا كَبِيرًا» به منزله تفسیر و تبیین جمله «فَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ» می‌باشد، در نتیجه عدم پیروی از کافران، صرف ترک اطاعت نیست تا در قامت یک رفتار منفعلانه قلمداد شود (چنان‌که از سخن برخی مفسران چنین بر‌ می‌آید) (5) بلکه عدم اطاعت از آنان با اقدام فعالانه تحقق می‌یابد که قالب جهاد کبیر معنا پیدا می‌کند.
نمونه عینی جهاد کبیر در سیره نبوی
سراسر تاریخ اسلام سرشار است از نمونه‌های بارز جهاد کبیر و به‌طور ویژه سیره نبوی نشانگر مصادیقی روشن از جهاد کبیر است که در برابر زیاده‌خواهی دشمنان مقاومت و ایستادگی کرده و به مبارزه همه‌جانبه فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و... در برابر کافران پرداخته و از پیروی و مماشات با آنان اجتناب کرده است؛ در این میان یک نمونه از مصادیق جهاد کبیر در سیره پیامبر(ص) که در فضای مکه و قبل از هجرت رخ داده است را یادآور می‌شویم و آن سخن سرنوشت‌ساز و فراموش‌نشدنی رسول اکرم(ص) است که خطاب به عموی خود جناب ابوطالب،‌ در پاسخ به تهدید مشرکان فرمود: «عمو جان! اگر خورشید را در دست راست من و ماه را در دست چپ من بگذارند که دست از دعوت و فعالیت خود بردارم، هرگز برنخواهم داشت تا خداوند دین خود را آشکار کند یا آنکه جان خود را بر سر این کار بگذارم.»(6)  امام خمینی(ره) نیز با اشاره به سیره رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله) و تحمل سختی از جانب اصحاب ایشان می‌فرماید: «باید بایستیم، باید مقاومت کنیم تا اسلام استقرار پیدا کند و عدالت برقرار شود و دست ظالم‌ها کوتاه گردد. مردم زمان حضرت رسول(ص) و اصحاب او مقاومت کردند و از سختی‌ها نهراسیدند تا پیروز شدند. ما هم وقتی وارد این کار شدیم و تصمیم گرفتیم که دست بدین عمل بزرگ بزنیم، پیامدهایش را هم باید پذیرا باشیم.» (7)
نتیجه:
قرآن کریم نسبت به اقدام دشمنان علیه ارزش‌های توحیدی ساکت و بی‌تفاوت نبوده و جامعه اسلامی را در مقابله با این‌گونه اقدامات، منفعل، دست‌بسته و خنثی نمی‌داند بلکه در مواجهه با فشارهای جمعی دشمنان و رفتارهای سازمان یافته آنان، راهبرد فعالانه‌ «جهاد کبیر» یعنی «مقاومت همه‌جانبه» را ارائه می‌دهد.
پی‌نوشت‌ها:
-۱ ر.ک: مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج24، ص 41.
 -۲ بیانات در تاریخ 1395/03/6؛ بیانات در تاریخ 1398/07/17؛ بیانات در تاریخ 1394/03/14؛ بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی و... 
-۳ الفرقان/52.
-۴ بیانات رهبری در تاریخ 1398/04/31.
-۵ در این زمینه ر.ک: ابوالسعود، محمد بن محمد، تفسير ابى السعود (ارشاد العقل السليم الى مزايا القرآن الكريم)، دار إحياء التراث العربي،‌ لبنان،‌ بيروت، اول، ج6، ص225؛ ابوحيان، محمد بن يوسف، البحر المحيط فى التفسير، دار الفكر، بيروت، اول، ج8، ص 117 و....
-۶  قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمي، قم، دار الکتب، سوم، ج2، ص 229. 
-۷  امام خمینى، سید روح الله، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، ج19، ص55.