سهراب مقدمی شهیدانی 

پیرامون جایگاه بی‌بدیل امام خمینی (قدس سره) در تاریخ ایران و خصوصاً دوران معاصر، مطالب زیادی گفته و نوشته شده است اما بااین‌همه، همچنان بازکاوی ابعاد مختلف شخصیت، آثار و کارنامه رهبر کبیر انقلاب اسلامی، ضروری است. چنان‌که دشمنان بیرونی و بدخواهان داخلی نیز در این عرصه فعال‌اند و حاصل این تکاپوی خصمانه و بدخواهانه، آثار و نوشتجات مخدوش و مغلوطی است که امروز اذهان جویندگان حقیقت را در معرض خطای شناختی قرار داده است. 
دشمنان امام تلاش دارند، تصویری از امام ارائه کنند که با انگاره‌ها و برساخت‌های سست ذهنی خودشان سازگار باشد، زیرا به‌درستی دریافته‌اند که نسل جوان با حقیقت و شخصیت امام آن‌چنان پیوند مستحکمی دارد که به این زودی و به این آسانی، تخریب مستقیمِ وجهه امام نمی‌تواند موجب شکاف و فاصله با امام شود لذا به حربه شیطانی تحریف و وارونه نمایی روی آورده‌اند. البته خود امام به این معنا التفات کامل داشتند و از این ‌رو در موارد متعدد، نسبت به پدیده تحریف نسبت به سیره و اندیشه خودشان تذکر داده‌اند که مجموعه‌ای از این تذکارها در مقاله‌ای با عنوان «تحریف ستیزی در سیره و اندیشه امام خمینی(قدس سره) و مقام معظم رهبری» آمده است.1 
در کنار تلاش‌های مغرضانه برای وارونه نمایی و تحریف آثار و سیره امام خمینی(قدس سره)، برخی کج‌فهمی‌ها و القائات غلط نیز مشاهده می‌شود که لزوماً ناشی از غرض‌ورزی و بدخواهی نیست بلکه ممکن است ریشه در ضعف نویسندگان در مقوله «روش‌شناسی» داشته باشد.2 
مجموعه این اتفاقات زنگ هشدار را برای تمامی علاقه‌مندان امام و انقلاب اسلامی در سراسر جهان به صدا درآورده و بازخوانی منابع مخدوش و گسترش دامنه نقد و ردیه نویسی در حوزه مطالعات امام را در پی داشته است. البته همچنان و هنوز آستانه حساسیت جامعه نخبگانی حوزوی و دانشگاهی پیرامون مقابله با تحریفات و آثار مغلوط، به وضعیت مطلوب و متناسب با تولیدات بی‌رویه اغیار نرسیده است و خصوصاً اینکه در سال‌های اخیر، برخی مراکز فکری- فرهنگی داخلی، خود به کانون تولید روایت‌های مخدوش پیرامون اندیشه و سیره امام تبدیل‌شده‌اند و صدالبته خطر تولیدات تحریف آمیز و مغلوط داخلی، هزار بار از خطر آثار مخدوش تولیدشده در خارج از کشور، بیشتر است. دقیقاً به همین دلیل، شکل‌گیری مجموعه‌ای از اقدامات سلبی و ایجابی در فضای مطالعات امام، امری فوری و ضروری است.
شناخت امام خمینی(قدس‌سره) نیز مانند شناخت هر رهبر الهی- سیاسی دیگر، مستلزم مراعات برخی مقدمات است که از آن جمله، مراجعه به آثار مکتوب ایشان در فهم مبانی و نیز مراجعه به منابع متقن تاریخی در بازشناسی سیره سیاسی ایشان است.
آثار و اسرار «کشف اسرار»
کتاب ارجمند و گرانسنگ «کشف اسرار» نخستین اثر تفصیلی امام خمینی(قدس‌سره) در تبیین مقولات سیاسی و حکومت اسلامی است. رهبر معظم انقلاب اسلامی در تبیین جایگاه این اثر می‌فرمایند: 
«نوشتن یک کتاب به وسیله یک نویسنده متعصب ضدّ شیعه، موجب به وجود آمدن چندین کتاب منبع بزرگ شیعی شد. در همین شهر قم اگر کتاب «اسرار هزارساله» از سوی یک فرد منحرف که ترکیبی از تفکرات سکولاریستی و گرایش‌های وهابی‌گری داشت، منتشر نمی‌شد، امام بزرگوار ما نمی‌رفت درس خود را مدتی تعطیل کند و کتاب «کشف اسرار» را بنویسد؛ که در این کتاب، اهمیت حکومت اسلامی و ولایت فقیه، نخستین جوانه‌هایش مشاهده می‌شود. بازتولید این تفکر مهم فقهی و شیعی در کتاب «کشف اسرار» امام بزرگوار محسوس است.»3
«کشف اسرار» ازجمله آثاری است که در سال‌های اخیر محل مراجعه فراوان نویسندگان داخلی و خارجی قرار گرفته4 و مع الاسف برخی مراجعه‌کنندگان، برداشت‌های خود از این متن را به نحو گزینشی و تقطیع شده، به مخاطب عرضه می‌کنند و همین برداشت‌های ناقص را ملاک فهم و تحلیل اندیشه سیاسی امام قرار می‌دهند.
این کتاب در پاسخ به کتاب شبهه برانگیز «اسرار هزارساله» نوشته شد. علی‌رغم اهمیت این متن جنجالی در ایجاد موج تبلیغاتی علیه نهاد دین و پیامدهای گسترده‌ای که به دنبال داشت، زمینه‌های نگارش این کتاب انحرافی کمتر مورد بررسی تحقیقی قرارگرفته است.5   همچنین فارغ از ابعاد اعتقادی، کتاب «اسرار هزارساله»، گامی در پروژه «اسلام منهای روحانیت» بود. چنانکه حکمی زاده در همان ابتدای نوشته خود، روحانیت را به یکجانبه‌گرایی، استبداد، بی‌منطقی و ترس متهم می‌کند6 و در ادامه ریشه مشکلات را به حضور روحانیت در صحنه سیاست برمی‌گرداند7 و نهایت تلاش خویش را به کار می‌بندد که در پوشش ترویج شبهات دینی، پایگاه اجتماعی روحانیت را هدف قرار دهد. 
بنابراین به  جرأت می توان کتاب «اسرار هزارساله» را هرچند قدمی سست و کوچک اما خط شکنی در راستای تحقق طرحِ شومِ «اسلام منهای روحانیت» دانست؛ چنانکه امام خمینی(قدس سره) نیز در مقدمه کوتاه و البته گویای خود، با ادبیاتی خاص و کوبنده، به این نکته اشاره کرده اند. به واقع نگارش و نشر کتاب «کشف اسرار» خط بطلانی بر این فرایند و روند دین ستیزانه بود که بعد از هشتاد سال از انتشار آن، همچنان منشأ اثر و محل توجه محافل فکری است. 
چرا باید دوباره «کشف اسرار» را بخوانیم؟
نظر به این که «کشف اسرار» بنا به دلایلی در حال حاضر به طور رسمی منتشر نمی شود و در دسترس عموم قرار ندارد، امکان صحت سنجی برداشت ها و تحلیل هایی که از این جهت به امام نسبت داده می شود، دشوار است و از این‌ رو، تحلیل محتوای این اثر و دلالت ها و پیامدهای اجتماعی- سیاسی آن، معرکه انظار و آراء شده است. به طور خاص در فضای نویسندگان عرب زبان، به واسطه انتشار نسخه معرب کاملاً مغرضانه و مغلوط از این اثر، هجمه های فراوانی به امام و انقلاب اسلامی صورت گرفته است که به نظر می رسد محافل علمی داخلی، اطلاع چندانی از آن ندارند. علاوه ‌بر نکات پیش گفته امروزه بعد از گذشت هشتادسال از انتشار کتاب «اسرار هزارساله»، هنوز شبهات وهابیت و سَلَفی ها پیرامون عقاید اسلام ناب و تشیع به شکل های مختلفی بازتولید شده و به فضای عمومی ایران تزریق می شوند و با این وجود بازنگاری محتوای «کشف اسرار» به زبان جدید و با لحاظ اقتضائات، مصالح عالیه اسلامی و مسائل جدید، امری لازم است.
«کشف اسرار» پس از هشتاد سال
کتاب «کشف اسرار» از ابتدای انتشار در دهه بیست تا هنگام پیروزی انقلاب اسلامی، همواره مورد توجه محافل مذهبی و سیاسی قرار داشت و برای بسیاری از مبارزان و فعالان سیاسی، الهام بخش بود. به همین دلیل در تمام دوران نهضت، جزو کتب ممنوعه محسوب می شد. 
در سال های مبارزه، این کتاب بارها به صورت زیرزمینی منتشر شد که چاپ های قدیمی آن از کیفیت بالایی برخوردار نبود.
اکنون به مناسبت هشتاد و یکمین سالگرد انتشار کتاب «کشف اسرار»، فرصت مناسبی برای بازخوانی زمینه های تاریخی و پیامدهای سیاسی این اثر فراهم شده است؛ کتابی که تحقیقاً یکی از جریان سازترین آثار علمی در دوران معاصر است. عدم تصویر درست از شرایط تاریخی و زمینه های نگارش این متن موجب می شود قرائن حالیه و مقالیه به خوانندگان منتقل نشود و موجبات کژتابی احتمالی را فراهم آورد. پاسخ در مقام اسکات خصم و با لسان جدال احسن از یک ‌سو، انفعال حوزه و روحانیت و خطر تقابل و انهدام حوزه از سوی رژیم شاه از دیگر سو، و عدم آمادگی ذهنی عموم مخاطبان و حتی خواص، نسبت به واکاوی مسائل سیاسی اسلام که به دلیل خفقان و ضرورت تقیه، مکتوم و در حد ارتکازات باقی مانده بود، از جمله عواملی است که موجب شده امام به اجمال به تبیین مبانی خود بپردازد، چنان‌که در عصر نهضت نیز با لحاظ مقتضیات سیاسی و اجتماعی و کاملاً حکیمانه و منطبق بر الگوی رفتاری انبیا و اولیای الهی، مواضع صریح ایشان به مرور و به تدریج به جامعه عرضه شد. اما با این همه، اشارات بسیار صریح و مهمی در باب ولایت سیاسی فقیهان و حکومت اسلامی در «کشف اسرار» امام به چشم می خورد که حائز اهمیت ویژه تاریخی است.
ممنوعیت انتشار متن «کشف اسرار» بنا به برخی مصالح، موجب آن شده که محافل علمی از این متن فخیم و ارجمند محروم گردند و در این فضا، برخی تحلیل‌های نادرست و سلیقه ای از این متن به جامعه علمی ارائه شود و همزمان برخی پچ‌پچ‌های بی‌وجه و بعضاً غلوآمیز در مورد محتوای کتاب به گوش برسد. 
برداشت‌های تقطیع شده، نادرست و سلیقه‌ای از متن «کشف اسرار» و ادعای تقابل و تعارض بین «کشف اسرار» با محتوای درس‌نامه «ولایت فقیه یا حکومت اسلامی» امام و کشیده شدن به دامن استنتاجات ناصحیح همچون «تطور در اندیشه سیاسی امام» یا «پذیرش دگردیسی فکری»، یکی از اصلی‌ترین دلایل ضرورت انتشار این کتاب است. در این فضا نوعاً تعداد کمی از محققان به نسخه اصلی و کامل مراجعه می‌کنند و عموم نویسندگان از دست یکدیگر رونویسی کرده، بر همان مبنا به قضاوت می پردازند. 
بازنشر متن «کشف اسرار» با ویرایش برخی بخش‌های چالش‌برانگیز-  که شاید موارد آن به تعداد انگشتان دو دست هم نرسد- راهکاری است که می‌تواند در بلندمدت مدّنظر متولیان امور قرار گیرد و متن کشف اسرار را از غربت بیرون بکشد. صدالبته در بازخوانی متن «کشف اسرار» حتماً و قطعاً مصالح عالیه نظام و امّت اسلامی باید لحاظ گردد. 
سلسله یادداشت‌هایی که در شماره‌های آینده تقدیم می‌شود مقدمه‌ای است بر ورود به دنیای پر رمز و راز کتاب گرانسنگ «کشف اسرار» و از آن طریقه، مدخلی است برای ورود در بحر عمیق اندیشه سیاسی امام خمینی(قدس سره) که انقلاب اسلامی و تأسیس نظام جمهوری اسلامی، از جمله برکات ماندگار این اندیشه ناب است. اندیشه‌ای متعالی که جهان معاصر را دچار دگرگونی و سیر متعالی کرده است.
پانوشت‌ها:
1- برای اطلاع تفصیلی بنگرید به: «تحریف ستیزی در سیره و اندیشه امام خمینی(قدس سره) و  مقام معظم رهبری  »، فصلنامه پانزده خرداد، دوره سوم، شماره ٧٣ و ٧۴، پاییز و زمستان ١۴٠١، ص ۴۵-٢١؛ این مقاله در دو شماره از مجله «افق حوزه» نیز منتشر شده است. بنگرید به: افق حوزه، شماره ٧۵۵، ١ خرداد ١۴٠٢، ص ۴، نیز: شماره ٧۵۴، ٨ خرداد ١۴٠٢، ص ۶. گفتنی است این مقاله برای نخستین بار برای انتشار در کتاب «الف لام؛ خدمت یا خیانت؟!»(مجموعه مقالات تاریخی در نقد کتاب «الف لام خمینی») درج شده بود که علی‌رغم طی شدن برخی مراحل قانونی، به دلیل برخی کارشکنی‌ها، امکان نشر نیافت و صرفاً در سطح محدود در اختیار بعضی محققان تاریخ قرار گرفت. برای اطلاع بیشتر بنگرید به؛ «الف لام؛ خدمت یا خیانت؟!»، بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی، چاپ اول، زمستان 1401، ص 61-23.
2- نمونه هایی از چنین برداشت هایی به تفصیل مورد بازکاوی قرار گرفته است. برای مطالعه بیشتر بنگرید به؛ «روش شناسی فهم اندیشه سیاسی امام خمینی (قدس سره)»، سهراب مقدمی شهیدانی، انتشارات وعده صادق، زمستان ١۴٠٣.
3- بیانات مقام معظم رهبری در تاریخ 1389.07.29.
4- در اغلب اسناد و نقل‌های تاریخی نام کتاب به اشتباه «کشف‌الاسرار» ذکر شده که- جز در موارد معدود- به جهت حفظ امانت به همان شکل بازنشر شده 
است.
5- برای مطالعه در این باب بنگرید به؛ «زمینه های نگارش کتاب کشف اسرار و پاسخ امام خمینی(قدس سره) به افکار انحرافی حکمی زاده»، میثم عبداللهی، فصلنامه پانزده خرداد، دوره سوم، سال هفدهم، شماره ۶۲، زمستان ۱۳۹۸، ص ۱۶۵-۱۲۹. لازم به تذکر است که خوانش انتقادی مواضع و زندگانی حکمی زاده در محافل تاریخی مغفول مانده ولی اخیراً برخی آثار در باب حکمی زاده به تحریر درآمده که گرچه از حیث محتوا و رویکرد، کامل نیست اما مطالعه آنها خالی از لطف نیست. برای نمونه بنگرید به: «سه روحانی دگراندیش: دولت آبادی، سنگلجی، حکمی زاده»، علیرضا ملائی توانی، پژوهشکده تاریخ اسلام(از صفحه 273 تا 345 به معرفی حکمی زاده اختصاص دارد.) همچنین بنگرید به: «علی اکبر حکمی زاده در چهار پرده(1276 -1366)»، رسول جعفریان، نشر مورخ.(این اثر ترجمه نگاری و تک نگاری نسبتاً مفصلی است در مورد حکمی زاده اما بازهم به فقر جامعیت و رویکرد انتقادی دچار است و برخی معتقدند که برآیند آن بیشتر به احیای حکمی زاده انجامیده است.)
6- اسرار هزارساله، نسخه الکترونیکی، ص4.
7- اسرار هزارساله، نسخه الکترونیکی، ص5.