133 - سیدروح الله امین‌آبادی : از کاپیتولاسیون تا تسخیر لانه جاسوسی - 2 ۱۳۹۷/۰۸/۰۶
از کاپیتولاسیون تا تسخیر لانه جاسوسی-2
مستشارانی که خاصیت آنها ورشکست کردن اقتصاد ایران بود!
۱۳۹۷/۰۸/۰۶
سیدروح الله امین‌آبادی
در شماره نخست سلسله نوشتارهای «از کاپیتولاسیون تا تسخیر لانه جاسوسی» به این نکته اشاره کردیم که تعداد مستشاران آمریکایی از چند هزار نفر در سال 1345 به 60 هزار مستشار در روزهای منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی رسیده بود، محدوده دخالت این مستشاران تا حدی گسترده بود که روزنامه‌های حکومتی نیز به آن اذعان داشته و در گزارش‌هایی از این که دست خارجی‌ها تا این اندازه باز است گلایه و اعتراض می‌کردند.
امروز سعی می‌کنیم به این سوال پاسخ دهیم که آیا حضور این تعداد مستشار آمریکایی در ایران و دخالت‌های گسترده آنان در امور ریز و درشت کشور فایده‌ای نیز داشته است؟ پاسخ به این سوال را می‌توان در میان سطور روزنامه‌های دوره پهلوی و همچنین اظهارات مقامات این دوره یافت و مرور کرد.
دخالت در امور ایران با تمام قوا با ظاهر فریبنده!
در شماره گذشته به بخشی از اظهارات «احمد آرامش» وزیر کار دولت قوام و رئیس سازمان برنامه در دولت شریف امامی اشاره شد که گفته بود مستشاران آمریکایی نقش کارفرمای دولت ایران را ایفا می‌کردند. آرامش پس از برکناری از سمت خود در سال 1340 طی سخنانی تصریح کرده بود «آمریکایی‌ها با تمام قوا ولی با عناوین به ظاهر فریبنده در تمام شئون زندگی مردم ایران دخالت کرده و انگشت دارند.»
مرور این سخنان از آن رو اهمیت دارد که آرامش یک مقام مسئول در دوره پهلوی بوده و طبیعتا نتایج حضور مستشاران آمریکایی در ایران را به خوبی می‌دانسته است.
وی پس از بیان محدوده گسترده دخالت مستشاران آمریکایی نتیجه این حضور را نیز چنین تشریح کرده بود: «اقتصاد کشور به وسیله عوامل و ایادی داخلی و خارجی دولت آمریکا به کلی درهم ریخته و اکنون وضع به شکلی درآمده که طبق اظهار آقای نخست‌وزیر هم دستگاه اقتصادی دولت در آستانه ورشکستگی است و هم ملت و ما هر روز ناگزیر هستیم که دست تکدی به سوی آمریکا و آمریکائیان دراز کنیم و برای گرداندن چرخ زندگی خود از آنان قرضه و اعتبار بگیریم.»
چنان چه دیده می‌شود نتیجه حضور هزاران مستشار آمریکایی در ایران دوره پهلوی چیزی جز ورشکستگی اقتصاد کشور و نیازمند شدن آن به آمریکا در اکثر حوزه‌ها نبوده است.
سازمانی که بیشترین مستشار خارجی را به کار گرفت!
جالب آن که سازمان برنامه که «احمد آرامش» مدتی ریاست آن را بر عهده داشته است بزرگترین استخدام‌کننده مستشاران خارجی بوده است که در عمل نه نقش کارگر دولت ایران که بر اساس اسناد لانه جاسوسی تحت نظر دولت آمریکا عمل می‌کرده‌اند.
روزنامه‌های کشور 20 خرداد 1341 طی گزارشی به این مسئله اشاره و تصریح کرده بودند: «سازمان برنامه ایران بزرگترین استخدام‌کننده مهندسین مشاور و کارشناسان خارجی است ولی نمی‌توان قبول کرد که وجود تمام مهندسین مشاور سازمان برنامه ضرورت دارد، خاصه آن که کار انجام شده توسط آنان، طبق ارقام و اسناد موجود، با حقوق‌ها و مزایایی که دریافت می‌دارند قابل مقایسه نیست.»
با توجه به این اذعان، سخنان رئیس سازمان برنامه در دولت شریف امامی اهمیت می یابد که چرا و چگونه این سازمان با وجود علم به نتیجه حضور مستشاران آمریکایی در ایران در به کارگیری آنان اصرار داشته است؟!
مستشارانی که لیاقت نداشتند!
این البته تنها آرامش نبود که حضور مستشاران خارجی و بخصوص آمریکایی را مضر به حال مردم ایران می‌دانست که برخی مسئولین دیگر آن دوره نیز چنین نظری داشتند.
«احمد نفیسی» شهردار وقت تهران طی یادداشتی که 10 تیر 1341 در ستون «جریان روز» روزنامه اطلاعات منتشر شد نوشته بود: «من در میان مشاوران خارجی ده سال اخیر...به جرات عرض می‌کنم که سه نفر را بیشتر قابل احترام و ستایش و کاردان ولایق نیافته‌ام بقیه آدم‌های معمولی بوده‌اند که فلان زبان خارجی را بهتر از ماحرف زده‌اند والا ارزش شخصی و علمی نداشته‌اند باید برای این کار فکری کرد.»
این بی‌خاصیتی مستشاران آمریکایی تا بدانجا واضح و مبرهن بود که علی امینی نخست‌وزیر مطلوب دولت آمریکا اعتراف کرده بود مشکلات ایران توسط مستشاران خارجی قابل حل نیست، امینی 19 مهر 1340 طی سخنانی گفته بود: «در این مملکت... هیچ مستشاری قادر نیست به کارها نظم و ترتیب بدهد، مگر خودمان که بهتر و بیشتر به دردها و ناراحتی‌های خود واقف هستیم یعنی زبان هم را بهتر می‌فهمیم، مستشارها بعد از این که می‌بینند کارشان با این مردم پیش نمی‌رود آن وقت می‌گویند کار در این مملکت پیش نرفته است.»
بدون روتوش با آمریکا!
با وجود این که وضعیت نابسامان کشور در سال‌های منتهی به تصویب کاپیتولاسیون محصول دخالت‌های گسترده آمریکایی‌ها بوده است ایالات متحده برای رفع این گرفتاری‌ها شرط و شروطی گذاشته و اعطای وام‌های جدید را منوط به اجرایی کردن این شروط می‌کرد، این مسئله تا بدانجا عجیب بود که «علی‌اصغر امیرانی» مدیر مجله «خواندنی‌ها» که شخصیتی وابسته به حکومت داشت و خود را یک دوستدار آمریکا در نوشته‌هایش می‌خواند طی یک یادداشت مبسوط در ستون «بدون روتوش» این مجله در 9 مرداد 1341 نوشته بود: «اگر ما این پول‌ها را نفله کرده به جای خرج صرف بُرج کرده‌ایم، باری با راهنمایی و کمک فکری شما و مستشاران شما کرده‌ایم و حتی بابت این كمك فکری و نفله‌کاری به نام مطالعه پول‌ها داده و هنوزهم
می‌دهیم.»
امیرانی در ادامه گلایه‌نامه خود نوشته بود: «در این چند سال هر برنامه خرجی که درست کردیم با مشورت و صواب دید و یا لااقل اطلاع شما کردیم و شما هر کار پرخرجی که کردید بی‌مشورت و صلاح دید و حتی اطلاع ما کردید یا مستقیما به دست مستشارانتان یا غیرمستقیم به دست مستشاران و جوجه‌های نیمه ایرانی آنها.»
این نوشتار بدان حد اهمیت دارد که مرور بخش‌های دیگری از آن نیز ضروری می‌نماید، امیرانی نوشته بود: «هیچ کشوری از نوع کشورهای به قول خودتان توسعه‌نیافته قادر نیست بی‌مشورت و راهنمایی مستشارانی این چنین متخصص در نفله کردن پول، وام نگرفته را با دستی بگیرد و با ده دست پس بدهد آن هم به صورتی که گرفتن وام و كمك با بوق و کرنا وعكس و تفصیلات توام و همراه باشد حتی کمک ۵ هزار دلاری به سیل‌زدگان ولی پس گرفتن آن به صورت میلیون میلیون برای همه پوشیده بماند حتی برای ملت ما و ملت شما.»
مدیر مجله خواندنی‌ها در پایان از آمریکا خواسته بود که نقش خود را در بحران اقتصادی ایران به رسمیت بشناسد و آن را بپذیرد «آنقدر وجدان داشته باشید که به قصور مستشاران خودتان و سهم آنها در پیدایش این بحران اعتراف کنید و اگر برای این تقصیر وقصور سهمی قائل هستید خواه به قدر یک صدم و خواه به اندازه یك دهم... شما هم لااقل غرامت ده درصد سهمی خود را به صورت کمک بلاعوض وحتى وام هم شده به ما بپردازید.»
چنان چه دیده می شود همه معترف بودند که مستشاران آمریکایی وضعیت ایران را به آن نقطه بحرانی رسانده بودند که اقتصاد کشور ورشکسته شده بود ولی راهکاری که پیشنهاد می‌دادند این بود که ایالات متحده به ایران وام بدهد و «احمد آرامش» به این نکته نیز در یکی از سخنرانی‌های خود در 6 تیر 1340 اشاره کرده و گفته بود: «سیاست دنیای غرب در مورد کشورهای عقب‌مانده سال‌ها است که بر اساس «ورشکست کردن، وام دادن و حکومت کرد» بنا گردیده و در مورد ما این سیاست تاکنون به صورت کامل اعمال گردیده و اکنون نیز همان روش با سرسختی تعقیب می‌شود.»
در شماره بعدی به ابعاد دیگری از نتایج دخالت مستشاران آمریکایی در امور ایران خواهیم پرداخت.
امروز سعی می‌کنیم به این سوال پاسخ دهیم که آیا حضور این تعداد مستشار آمریکایی در ایران و دخالت‌های گسترده آنان در امور ریز و درشت کشور فایده‌ای نیز داشته است؟ پاسخ به این سوال را می‌توان در میان سطور روزنامه‌های دوره پهلوی و همچنین اظهارات مقامات این دوره یافت و مرور کرد.
دخالت در امور ایران با تمام قوا با ظاهر فریبنده!
در شماره گذشته به بخشی از اظهارات «احمد آرامش» وزیر کار دولت قوام و رئیس سازمان برنامه در دولت شریف امامی اشاره شد که گفته بود مستشاران آمریکایی نقش کارفرمای دولت ایران را ایفا می‌کردند. آرامش پس از برکناری از سمت خود در سال 1340 طی سخنانی تصریح کرده بود «آمریکایی‌ها با تمام قوا ولی با عناوین به ظاهر فریبنده در تمام شئون زندگی مردم ایران دخالت کرده و انگشت دارند.»
مرور این سخنان از آن رو اهمیت دارد که آرامش یک مقام مسئول در دوره پهلوی بوده و طبیعتا نتایج حضور مستشاران آمریکایی در ایران را به خوبی می‌دانسته است.
وی پس از بیان محدوده گسترده دخالت مستشاران آمریکایی نتیجه این حضور را نیز چنین تشریح کرده بود: «اقتصاد کشور به وسیله عوامل و ایادی داخلی و خارجی دولت آمریکا به کلی درهم ریخته و اکنون وضع به شکلی درآمده که طبق اظهار آقای نخست‌وزیر هم دستگاه اقتصادی دولت در آستانه ورشکستگی است و هم ملت و ما هر روز ناگزیر هستیم که دست تکدی به سوی آمریکا و آمریکائیان دراز کنیم و برای گرداندن چرخ زندگی خود از آنان قرضه و اعتبار بگیریم.»
چنان چه دیده می‌شود نتیجه حضور هزاران مستشار آمریکایی در ایران دوره پهلوی چیزی جز ورشکستگی اقتصاد کشور و نیازمند شدن آن به آمریکا در اکثر حوزه‌ها نبوده است.
سازمانی که بیشترین مستشار خارجی را به کار گرفت!
جالب آن که سازمان برنامه که «احمد آرامش» مدتی ریاست آن را بر عهده داشته است بزرگترین استخدام‌کننده مستشاران خارجی بوده است که در عمل نه نقش کارگر دولت ایران که بر اساس اسناد لانه جاسوسی تحت نظر دولت آمریکا عمل می‌کرده‌اند.
روزنامه‌های کشور 20 خرداد 1341 طی گزارشی به این مسئله اشاره و تصریح کرده بودند: «سازمان برنامه ایران بزرگترین استخدام‌کننده مهندسین مشاور و کارشناسان خارجی است ولی نمی‌توان قبول کرد که وجود تمام مهندسین مشاور سازمان برنامه ضرورت دارد، خاصه آن که کار انجام شده توسط آنان، طبق ارقام و اسناد موجود، با حقوق‌ها و مزایایی که دریافت می‌دارند قابل مقایسه نیست.»
با توجه به این اذعان، سخنان رئیس سازمان برنامه در دولت شریف امامی اهمیت می یابد که چرا و چگونه این سازمان با وجود علم به نتیجه حضور مستشاران آمریکایی در ایران در به کارگیری آنان اصرار داشته است؟!
مستشارانی که لیاقت نداشتند!
این البته تنها آرامش نبود که حضور مستشاران خارجی و بخصوص آمریکایی را مضر به حال مردم ایران می‌دانست که برخی مسئولین دیگر آن دوره نیز چنین نظری داشتند.
«احمد نفیسی» شهردار وقت تهران طی یادداشتی که 10 تیر 1341 در ستون «جریان روز» روزنامه اطلاعات منتشر شد نوشته بود: «من در میان مشاوران خارجی ده سال اخیر...به جرات عرض می‌کنم که سه نفر را بیشتر قابل احترام و ستایش و کاردان ولایق نیافته‌ام بقیه آدم‌های معمولی بوده‌اند که فلان زبان خارجی را بهتر از ماحرف زده‌اند والا ارزش شخصی و علمی نداشته‌اند باید برای این کار فکری کرد.»
این بی‌خاصیتی مستشاران آمریکایی تا بدانجا واضح و مبرهن بود که علی امینی نخست‌وزیر مطلوب دولت آمریکا اعتراف کرده بود مشکلات ایران توسط مستشاران خارجی قابل حل نیست، امینی 19 مهر 1340 طی سخنانی گفته بود: «در این مملکت... هیچ مستشاری قادر نیست به کارها نظم و ترتیب بدهد، مگر خودمان که بهتر و بیشتر به دردها و ناراحتی‌های خود واقف هستیم یعنی زبان هم را بهتر می‌فهمیم، مستشارها بعد از این که می‌بینند کارشان با این مردم پیش نمی‌رود آن وقت می‌گویند کار در این مملکت پیش نرفته است.»
بدون روتوش با آمریکا!
با وجود این که وضعیت نابسامان کشور در سال‌های منتهی به تصویب کاپیتولاسیون محصول دخالت‌های گسترده آمریکایی‌ها بوده است ایالات متحده برای رفع این گرفتاری‌ها شرط و شروطی گذاشته و اعطای وام‌های جدید را منوط به اجرایی کردن این شروط می‌کرد، این مسئله تا بدانجا عجیب بود که «علی‌اصغر امیرانی» مدیر مجله «خواندنی‌ها» که شخصیتی وابسته به حکومت داشت و خود را یک دوستدار آمریکا در نوشته‌هایش می‌خواند طی یک یادداشت مبسوط در ستون «بدون روتوش» این مجله در 9 مرداد 1341 نوشته بود: «اگر ما این پول‌ها را نفله کرده به جای خرج صرف بُرج کرده‌ایم، باری با راهنمایی و کمک فکری شما و مستشاران شما کرده‌ایم و حتی بابت این كمك فکری و نفله‌کاری به نام مطالعه پول‌ها داده و هنوزهم
می‌دهیم.»
امیرانی در ادامه گلایه‌نامه خود نوشته بود: «در این چند سال هر برنامه خرجی که درست کردیم با مشورت و صواب دید و یا لااقل اطلاع شما کردیم و شما هر کار پرخرجی که کردید بی‌مشورت و صلاح دید و حتی اطلاع ما کردید یا مستقیما به دست مستشارانتان یا غیرمستقیم به دست مستشاران و جوجه‌های نیمه ایرانی آنها.»
این نوشتار بدان حد اهمیت دارد که مرور بخش‌های دیگری از آن نیز ضروری می‌نماید، امیرانی نوشته بود: «هیچ کشوری از نوع کشورهای به قول خودتان توسعه‌نیافته قادر نیست بی‌مشورت و راهنمایی مستشارانی این چنین متخصص در نفله کردن پول، وام نگرفته را با دستی بگیرد و با ده دست پس بدهد آن هم به صورتی که گرفتن وام و كمك با بوق و کرنا وعكس و تفصیلات توام و همراه باشد حتی کمک ۵ هزار دلاری به سیل‌زدگان ولی پس گرفتن آن به صورت میلیون میلیون برای همه پوشیده بماند حتی برای ملت ما و ملت شما.»
مدیر مجله خواندنی‌ها در پایان از آمریکا خواسته بود که نقش خود را در بحران اقتصادی ایران به رسمیت بشناسد و آن را بپذیرد «آنقدر وجدان داشته باشید که به قصور مستشاران خودتان و سهم آنها در پیدایش این بحران اعتراف کنید و اگر برای این تقصیر وقصور سهمی قائل هستید خواه به قدر یک صدم و خواه به اندازه یك دهم... شما هم لااقل غرامت ده درصد سهمی خود را به صورت کمک بلاعوض وحتى وام هم شده به ما بپردازید.»
چنان چه دیده می شود همه معترف بودند که مستشاران آمریکایی وضعیت ایران را به آن نقطه بحرانی رسانده بودند که اقتصاد کشور ورشکسته شده بود ولی راهکاری که پیشنهاد می‌دادند این بود که ایالات متحده به ایران وام بدهد و «احمد آرامش» به این نکته نیز در یکی از سخنرانی‌های خود در 6 تیر 1340 اشاره کرده و گفته بود: «سیاست دنیای غرب در مورد کشورهای عقب‌مانده سال‌ها است که بر اساس «ورشکست کردن، وام دادن و حکومت کرد» بنا گردیده و در مورد ما این سیاست تاکنون به صورت کامل اعمال گردیده و اکنون نیز همان روش با سرسختی تعقیب می‌شود.»
در شماره بعدی به ابعاد دیگری از نتایج دخالت مستشاران آمریکایی در امور ایران خواهیم پرداخت.