رسول همتی
مهم‌ترین تاثیری که قرآن برای آمادگی نظامی بیان کرده است، ایجاد بازدارندگی در دشمن از طریق ایجاد رعب و رهب و ارهاب است ؛ زیرا آمادگی نظامی موجب بازدارندگی می‌شود و دشمن به سبب رعب و ترس از ضربه متقابل دست به هیچ خطایی نمی‌زند و از هر گونه درگیری و جنگ حذر می‌کند.
آمادگی نظامی به معنای تدارک نیروها و امکانات لازم اعم از مادی و معنوی برای رویارویی با دشمنان موجود یا احتمالی، تکلیفی عقلی و نقلی است که شریعت اسلام بر آن مهر تایید گذاشته است؛ زیرا در سایه آمادگی نظامی می‌توان امید به تغییر رفتار دشمن را داشت؛ چرا که دشمن به سبب روحیه و رویه استکباری و ظالمانه خویش هرگز جز در سایه زور حاضر به تغییر رفتار نیست و هرگاه فرصتی بیابد می‌کوشد تا ضربات کاری خویش را وارد سازد.
در نوشتار حاضر نقش آمادگی نظامی در بازدارندگی از اقدامات دشمن و اهمیت این آمادگی از منظر آموزه‌های وحیانی تبیین شده است.
* * *
اولویت اسلام تغییر در عقاید و افکار دشمن
بر اساس آموزه‌های قرآن، تغییر در رفتار می‌تواند ریشه در تغییر افکار یا فشاری باشد که از درون و بیرون بر فرد یا نظام یا نهادی وارد می‌شود؛ زیرا گاه شخص به سبب تغییر در عقاید و شخصیت، رفتارهای خویش را تغییر می‌دهد و گاه دیگر تحت فشار نه تغییر در عقاید و شخصیت، رفتارش را تغییر می‌دهد. بر این اساس، راهبردها و سیاست‌های دفاعی اسلام بر دو حوزه تغییر در عقاید و شخصیت و نیز تغییر در رفتار تحت فشار ساماندهی شده است. از همین رو در اسلام جنگ و جهاد ابتدایی یا وجود ندارد یا برای حالات استثنایی تعریف شده است؛ زیرا هرگز هدف در جهاد اسلامی حذف فیزیکی دشمن نیست، بلکه هدف ابلاغ رسالات الهی و ایجاد فضایی سالم برای انتقال فرهنگ اسلام و تغییر در عقاید و افکار و نگرش‌ها و گرایش‌های افراد است؛ از همین رو سعی می‌شود تا حتی در میدان نبرد نیز مبانی اسلام از توحید و معاد و رسالت تبیین شود و دشمن به حقایق اسلامی و حقانیت آن دست یابد و از افکار جاهلی و رویه و رفتار مبتنی بر آن دست بردارد و به اسلام و علم و عقل رو آورد.
البته برخی از افراد همچون ابلیس و فرعون از جن و انس، حتی در صورت رسیدن به مرتبه علم یقینی از طریق بینات و دلایل و معجزات، به سبب دو عنصر «علو و ظلم» در ساختار وجودی و شخصیتی آنان، هرگز تغییر عقیده و تغییر رفتار نمی‌دهند و به انکار حق و حقانیت می‌پردارند و به جنگ علیه آن می‌روند.(نمل، آیه 4)
بازدارندگی نظامی اسلام
در این موارد است که نمی‌توان تنها به فعالیت‌های علمی و فرهنگی و ابلاغی و تبلیغی بسنده کرد و به امید تغییر افکار و عقاید و تغییر رفتار به تبع آن، تنها و فقط فعالیت‌های علمی و فرهنگی را اصالت بخشید و از هر گونه رفتار عملی بازدارنده غافل شد؛ زیرا از نظر قرآن، کسانی که اهل «جحد» (انکار) در عین علم و تعقل هستند، کسانی هستند که جز به شمشیر راست نمی‌شوند. اینجاست که برای تغییر رفتار مستکبران و ظالمان برتری جو لازم و ضروری است تا فشارهای عملی مضاعفی بر آنها وارد شود. این همان چیزی است که از آن به بازدارندگی با بهره‌گیری از آمادگی نظامی تعبیر می‌شود. در حقیقت دشمنی که با علم و تعقل به مخالفت با حق از جمله عدالت جهانی می‌پردازد و حقوق طبیعی خلق را در قالب نظام استکباری سلب می‌کند و استضعاف و ظلم را بر دیگران تحمیل می‌نماید، جز از طریق قیام و زور شمشیر نمی‌توان به راه آورد.(حدید، آیه 25)
البته باید توجه داشت که آمادگی نظامی به معنای آمادگی برای انجام عمل در صورت تهدید است و تنها صرف داشتن آمادگی بدون عمل به هنگام، نمی‌تواند عامل بازدارندگی باشد. به عنوان نمونه اگر دشمن خطایی مرتکب شد، این آمادگی نظامی می‌بایست از مرتبه قول به فعل در آید و در عرصه میدانی خود را نشان دهد تا کارایی لازم در بازدارندگی را داشته باشد؛ چرا که اگر دشمن به قصد آزمودن آمادگی اقدامات ایذایی داشته باشد و پاسخی دریافت نکند، این آمادگی هیچ معنای بازدارنده‌ای نخواهد داشت؛ زیرا آمادگی برای آن  است که در هنگام نیاز از آن بهره گرفته شود. پاسخ در خور به هر آزمونی که دشمن انجام می‌دهد، به معنای آمادگی نظامی واقعی است و دشمن درمی‌یابد که با کوچک‌ترین خطایی ممکن است، خسارات هنگفت و سنگینی را متحمل شود.
آمادگی نظامی برای تغییر در معادلات سیاسی
قرآن به مسئله آمادگی نظامی اهتمام ویژه‌ای مبذول کرده و با واژگانی چند به این موضوع پرداخته است. از جمله این واژگان می‌توان به واژه‌های «اعداد»، «اخذ حذر»، «اخذ اسلحه»، «رباط»، «مرابطه»، «صافنات الجیاد»، «تبوی»، «جمعوا» و مانند آنها ‌اشاره کرد که برای تبیین مفهوم آمادگی نظامی به کار گرفته شده است.
مهم‌ترین تاثیری که قرآن برای آمادگی نظامی بیان کرده است، ایجاد بازدارندگی در دشمن از طریق ایجاد رعب و رهب و ارهاب است (انفال، آیه 60)؛ زیرا آمادگی نظامی موجب بازدارندگی می‌شود و دشمن به سبب رعب و ترس از ضربه متقابل دست به هیچ خطایی نمی‌زند و از هر گونه درگیری و جنگ حذر می‌کند؛ زیرا ارهاب (ترساندن) دشمن از مهم‌ترین و اساسی‌ترین آثار و برکات آمادگی نظامی است.(انفال، آیه 60)
اما بر اساس آموزه‌های قرآن، اهداف و فلسفه‌های دیگری غیر از بازدارندگی می‌توان برای آمادگی نظامی برشمرد که از جمله آنها تغییر در معادلات سیاسی است.
سیاست اسلامی به معنای تدبیر امور اجتماعی بر اساس علم و عقلانیت در راستای تحقق سعادت و تامین آرامش و آسایش دنیوی و اخروی بشر است و سیاست اسلامی می‌بایست به گونه‌ای سامان یابد که معاش و معاد مردم بدان تامین گردد، از این‌ رو تامین امنیت و آرامش برای تحقق آسایش و رفاه در درجه اول اولویت‌های نظام اسلامی قرار می‌گیرد و دولت اسلامی بر خود فرض می‌داند تا با بهره‌گیری از همه امکانات مادی و معنوی و منابع انسانی و غیر انسانی، امنیت را تامین کند؛ زیرا دو مولفه خوشبختی چیزی جز آرامش و آسایش نیست. بر این اساس، برای تحقق آرامش و امنیت لازم است تا از قوه دافعه و غضب برای دفع هر گونه تعرض و ایجاد ناامنی استفاده شود. این بدان معناست که آمادگی نظامی به عنوان یکی از مهم‌ترین مولفه‌های تامین‌کننده آرامش و امنیت ضروری است.
با تحقق آمادگی نظامی به شکل کامل و جامع این امکان وجود دارد که رفتارهای دشمن تحت تاثیر آمادگی تغییر کند و در عرصه‌های دیگر خود را نشان دهد. سیاست‌گذاری دشمنان در هنگام تحقق آمادگی نظامی به گونه‌ای خواهد بود که از هر گونه تعرض مستقیم و غیرمستقیم نسبت به نظام اسلامی پرهیز می‌کنند. بنابراین تاثیر آمادگی نظامی را نباید تنها نباید در حوزه عمل نظامی دشمن و تغییر رفتار در این حوزه ارزیابی و محدود کرد، بلکه بر اساس آموزه‌های قرآن، این آمادگی نظامی می‌تواند در عرصه سیاسی موجب تغییر رفتار دشمن شود و دشمنان به خود اجازه ندهند تا متعرض چیزی شوند که سعادت امت اسلام را با خطر مواجه می‌سازد.
از آنجا که اقتضای آمادگی نظامی، هوشیاری و آمادگی در همه عرصه‌ها، از اقتصادی و سیاسی و امنیتی و فرهنگی و مانند آنها است، به طور طبیعی دشمن نمی‌تواند رفتاری نادرست داشته باشد که به سعادت امت ضربه وارد می‌کند و آرامش و آسایش آنان را سلب می‌نماید. چنین رفتاری موجب می‌شود تا هر گونه سیاست دشمن با شکست مواجه شود و دشمن به اهداف خویش نرسد.(نساء، آیه 102)
آمادگی نظامی عامل شکست هیمنه دشمن
دشمنان دارای نظام سیاسی خاص خود هستند که بر اساس هستی‌شناسی و جهان‌بینی خاص خودشان سامان یافته است. در حقیقت دشمنان اسلام، دارای گفتمانی هستند که براساس آن نظام‌سازی و دولت‌سازی و جامعه‌سازی و نهادسازی انجام گرفته است، نظریاتی که در قالب تمدنی به یک حکومت و حاکمیت استکباری و ظالمانه منجر شده است. اسلام در برابر چنین گفتمانی، گفتمانی بر اساس عدالت در دنیا برای تحقق سعادت دنیوی و اخروی ایجاد کرده است. این دو گفتمان رقیب در تقابل با یکدیگر قرار دارند. این تقابل در همه عرصه‌ها از فرهنگی و اقتصادی و سیاسی و نظامی خود‌نمایی می‌کند.
در تقابل نظامی که نوک حمله تقابلی دو نظام گفتمانی است، آمادگی نظامی می‌تواند هیمنه نظام استکباری را درهم کوبد و شکست را برای آن رقم زند. به عنوان نمونه تقابل گفتمانی نظام جاهلی با نظام اسلامی در صدر اسلام در عرصه نظامی موجب می‌شود تا با آمادگی و هوشیاری امت اسلام و نظام اسلامی، هیمنه نظام جاهلی شکسته شود و از عرش فرود افتد.(نساء، آیه 102)
خدا در آیات قرآن بیان می‌کند که هدف از انتقام سخت مسلمانان در حکومت حضرت موسی(ع) علیه گفتمان جاهلی فرعونی‌، نابودی گفتمانی بوده است که مستکبران آن را ساماندهی کرده و بر اساس آن مردم را به استضعاف کشانده بودند. نابودی کامل و زیر و رو کردن نظام سیاسی و گفتمانی فرعونی و استکباری به دست یاران حضرت موسی(ع) زمانی تحقق یافت که امت در آمادگی تقابلی با گفتمان استکباری قرار داشتند و با امدادهای غیبی توانستند «عرش» و نظام سیاسی فرعونی را نابود سازند.(اعراف، آیه 137)
به سخن دیگر، تغییر روحیه و رویه مومنان در آن عصر موجب شد تا با امدادهای غیبی الهی، گفتمان و سازمان و نهادهای حکومتی و حاکمیتی نظام استکباری فرعونی در هم پیچیده شود و هیمنه آن دولت استکباری از میان برود و شکست بخورد و  در نهایت از روی زمین حذف شود.
 آمادگی نظامی می‌بایست تامین‌کننده اموری چند از جمله مانع هجوم علنی یا غافلگیرانه دشمن(نساء، آیه 102)، ایجاد ترس و رهب و بازدارندگی(انفال، آیه 60) و ایجاد شکست گفتمانی و هیمنه و سلطه سیاسی دشمنان (نساء، آیه 102) شود و اجازه سلطه‌گری از آنان گرفته شود و شکست نهایی برای دشمنان رقم بخورد.(همان)
از نظر قرآن، لازم است تا همه امت از آمادگی نظامی برخوردار باشند تا بتوانند نه تنها بازدارنده باشند و تغییر رفتار دشمن را موجب شوند، بلکه در هنگام نیاز به سرعت وارد میدان عمل شده و دشمن را سر جای خود بنشانند. اما رفتار منفعلانه است که دشمن را گستاخ می‌کند و تغییر رفتار آنان را به شکلی دیگر رقم می‌زند، به طوری که سیاستشان را از دفاعی به هجومی تغییر می‌دهند.