ابوالقاسم مقیمی حاجی

بخش دوم و پایانی

در نخستین بخش از نوشتار حاضر مباحثی چون تعریف سبک زندگی، ضرورت مراجعه به الگو و برخی دلایل حجیت سبک زندگی فاطمی به عنوان الگوی انسان کامل تبیین شد. در دومین و آخرین بخش‌، نمونه‌هایی از سبک زندگی حضرت فاطمه (س) در ابعاد مختلف بازگو می‌شود.
زندگی حضرت به چند بُعد تقسیم می‌شود:
1. بُعد معرفتی و معنوی(سیره عبادی)؛
2. بُعد سلوک ایشان در خانواده (سیره همسرداری، خانه‌داری و تربیت فرزند)؛
3. بُعد فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی (سیره فرهنگی)؛
4. بُعد فعالیت‌های سیاسی درباره اساس حکومت و بحث امامت(سیره سیاسی)
با مراجعه به این ابعاد از زندگی ایشان و مطالعه هر یک از آنها می‌توان روش و سبک زندگی فاطمی را به دست آورد.
نکته مهم این است که در سبک زندگی یر اساس الگوی زندگی فاطمی، به اهمیت هر یک از این موارد و میزان تأثیر هرکدام در زندگی زن پی ببریم و دریابیم که براساس آفرینش زن ونقشی که خالق برای او رقم زده، وی در آن زمینه چه وظیفه‌ای بر عهده‌ دارد؟
1. سیره معنوی و عبادی
اولین نکته‌ای که در زندگی آن حضرت وجود داشته و براساس اصول اسلامی است، رسیدن به کمال است. اسلام، دنیا و رفاه مادی را اصل نمی‌داند، بلکه آنها را زمینه‌ساز رسیدن انسان‌ها به کمال حقیقی می‌شمارد. زندگی دائمی و سعادت حقیقی، در سرای آخرت است. بنابراین تمام احکام اجتماعی و سیاسی اسلام و نظام‌هایی که ایجاد کرده، برای این است که انسان‌ها به آن کمال حقیقی و کمال معرفتی دست پیدا کنند.
حضرت زهرا(س) در عمر کوتاه خود، بر اساس شرایط روزگار، در تنگناهای بسیاری قرار گرفتند. با وجود این سختی‌ها که گاه قهری بود و گاه انتخاب خود ایشان و با داشتن چند فرزند و زندگی پرمشغله و پرکار و افزون بر اینها غیبت فراوان امیرالمؤمنین(ع) در خانه به دلیل حضور در جنگ‌ها، عبادت و معنویات در زندگی حضرت بسیار پررنگ است.
ما دو نوع عبادت را در زندگی حضرت می‌بینیم؛ عبادت‌هایی مثل نماز که نیاز به فراغت از امور زندگی داشت و نمازهای خاصی به نام نماز حضرت صدیقه طاهره مشهور شده که ساعتی وقت می‌برد. این نمازها که از حضرت بر جای مانده، نشان می‌دهد که حضرت در عین رسیدگی به امور زندگی، فرصتی به این عبادت‌ها اختصاص می‌دادند؛ چنان‌که امام حسن(ع) از نماز شب و شب زنده‌داری‌ها و عبادت‌های طولانی مادرش گزارش
داده است.
همچنین حسن بصری ـ که بعضاً به ‌اشتباه گمان می‌کنند امام حسن(ع) بوده است ـ می‌گوید حضرت صدیقه آن‌قدر به عبادت می‌ایستاد که پاهایش ورم می‌کرد. طولانی‌ترین تعقیب‌ها در نماز نیز از حضرت صدیقه طاهره نقل شده است که برخی تعلیم پیامبر(ص) به ایشان است و برخی را خود حضرت انشا فرموده‌اند. این تعقیبات، مضامین و نکات بسیار ناب توحیدی و معرفتی در بر دارد و توجه به معاد و یاد مرگ و ترسیم حالات سکرات مرگ و احوال قیامت، در آنها بسیار برجسته است. همچنین با وجود منابع محدود، از آن حضرت دعاهای بسیاری به ما رسیده است.
نوع دیگر از عبادت ایشان، با کار و مشغله‌های زندگی قابل جمع است؛ مانند تلاوت قرآن که در زندگی حضرت پررنگ است و از آن به عنوان یکی از سه محبوب خود در این دنیا یاد می‌کند. در گزارشی آمده است که سلمان خدمت حضرت رسول رسید و اظهار شگفتی کرد که دیده است حضرت فاطمه در حالی که کار می‌کرد، قرآن نیز تلاوت می‌فرمود. همچنین حضرت روزه‌های مختلف و مستحبی می‌گرفت. از دیگر عبادت‌های حضرت، برنامه منظم هفتگی برای زیارت قبور، به‌ویژه قبر حمزه سیدالشهداء بود.
نکاتی که از سیره عبادی حضرت نقل شد، خود، یک الگو و سبک زندگی است که گویای آن است که در کنار انجام وظایف خانه و مسئولیت و مشغله‌های زندگی، چه مقدار باید روزانه به
عبادت پرداخت.
2. سیره حضرت در خانه
 زن در خانه سه وظیفه اساسی دارد:
1. همسرداری؛
2. خانه‌داری؛
3. تربیت فرزندان.
در هر یک از این وظایف، نکاتی ارزشمند و تربیتی از حضرت به دست ما رسیده است. در بحث همسرداری و احترام به همسر، در سیره حضرت می‌بینیم که ایشان گشاده‌رویی را دروازه ورود به بهشت برای مؤمن ذکر می‌کند (بحار ج 72 ص‌401) و در رفتار با همسرش نیز به سخن خود عمل می‌کند.(بحار ج 3 ص 117) در محضر پدرش، با ابراز محبت به حضرت امیر (همسرش)، او را با احترام یاد می‌کند و بهترین یاور و بهترین همسر معرفی می‌کند. در مقابل، حضرت امیر نیز می‌فرمود: «هرگاه به فاطمه نگاه می‌کنم، همه دردها و رنج‌ها و غصه‌ها را از یاد می‌برم». (کشف الغمه، ج1، ص 373) در لحظه‌های ناگوار زندگی هم این نوع جملات تکرار می‌شود.
ابن فتال نیشابوری می‌گوید: حضرت صدیقه، حضرت امیر را (متناسب با شرایطی که در آن بودند) با کلمات محبت‌آمیز یا عنوان پسر عم (در محفل خصوصی) و با تعابیر محترمانه (نزد عموم) یاد می‌کرد. (روضه، ص151) برای مثال در نزد پدرش، از همسر خود با عنوان«علی» و نزد مردم با کنیه «ابالحسن» یا القاب دیگر از ایشان یاد می‌کند؛ چراکه جامعه عرب ذکر نام را خلاف عرف می‌دانستند.(فرات کوفی،تفسیر، ص 83 ) به هر حال، متناسب با شرایط، نوع خطاب و یادکرد تغییر می‌کرد. اینها نکته‌های ظریفی از زندگی ایشان است که همسران در زندگی خانوادگی باید از آن حضرت بیاموزند.
حضرت به اقتضای شرایط آن روز جامعه و نیز موقعیت خود، از زیورآلات گرانقیمت استفاده نمی‌کردند؛ اما حداقل آراستگی را که برای زن در خانه لازم است رعایت می‌کردند؛ مانند استفاده از عطر.(صدوق، امالی، ص41 و 42) در این باره نیز داستان معروفی درباره ایشان نقل شده که نکته تربیتی ـ اجتماعی دارد؛ داستان پوشش آن حضرت در برابر فرد نابینا؛ هنگامی که پیامبر‌(ص) سؤال می‌کنند چرا خودت را در برابر یک نابینا می‌پوشانی، می‌فرمایند: او مرا نمی‌بیند، ولی بوی مرا استشمام می‌کند و این حجاب برای این است که آن بو را حس نکند. این داستان از تأثیر روانی خاصی سخن می‌گوید که بی‌حجابی زن حتی در برابر نامحرم ممکن است بر جای گذارد.
همچنین در بعضی از گزارش‌ها آمده که حضرت از برخی زیورآلات مثل گوشواره و مانند اینها استفاده می‌کردند. (همان، ص 552)
بحث دیگر در سبک تعامل با همسر در زندگی حضرت زهرا‌(س)، اطاعت از همسر است. ایشان می‌گوید:من به توصیه پدرم همواره عمل کردم که فرمود: «از همسرت اطاعت کن و از او چیزی نخواه که در توانش نباشد». در اواخر عمر خود نیز فرمود:«من همواره سعی کردم این نکته را در زندگی‌ام رعایت کنم و به آن پایبند باشم». حضرت امیر هم می‌فرمود: «هیچ‌گاه ندیدم آن حضرت کاری کند که مرا خشمگین و دل‌آزرده کند» (کشف‌الغّمه، ج1، ص363).
گفتنی است که اطاعت صدیقه طاهره از امیرمؤمنان و همراهی با ایشان، الزاماً از آن باب نبود که همسرش، امام بود و علم غیب داشت؛ بلکه قبول این زندگی دو‌طرفه و مدیریت زندگی از جانب حضرت امیر بوده که این همراهی را ایجاد می‌کند.
 نکته بعدی هم تناسب درخواست‌هاست. حضرت فرمودند: «این توصیه را همواره از پیامبر دارم که از پروردگار خود حیا می‌کنم چیزی از همسر بخواهم که در توانش نباشد». (امالی صدوق، ص 616 )
با مرور زندگی حضرت درمی‌یابیم که ایشان در نبود حضرت امیر، همواره در مسائل اقتصادی به حداقل‌ها اکتفا می‌کردند.
در بحث تربیت فرزند نیز حضرت چند نکته را هنگام انتخاب همسر به عنوان مقدمه این بحث رعایت کرد؛ چرا که در روایت داریم برای فرزندان و نسل آینده‌تان، شخص مناسب را به همسری انتخاب کنید. در روایات بیش از مسائل ظاهری و مادی در انتخاب همسر، بر اخلاق و معنویت و ایمان و طهارت و پاکی نسل زن و مرد تأکید شده است. حضرت صدیقه خواستگاران متعددی از بزرگان و ‌اشراف داشت، اما ایشان با معیارهایی که محوریت آنها ارزش‌های اخلاقی و معنوی بود و از گفت‌وگوی حضرت با پیامبر(ص) به دست می‌آید، حضرت امیر را انتخاب کرد که جوانی با توان ضعیف اقتصادی بود.
جوانان ما نیز در انتخاب همسر باید از این شیوه و معیارها الگوبرداری کنند که معیار انتخاب همسر، فقط امور ظاهری یا مالی نیست، بلکه معیار، ارزش‌های معنوی و اخلاقی است. در باب تربیت فرزند، نکاتی در روایات مطرح شده که بخش عمده آنها توصیه‌های پیامبر(ص) به دختر بزرگوارش، حضرت فاطمه است؛ از جمله آداب شب ازدواج، مقدمات انعقاد نطفه و آداب پیش از آن، انتخاب اسم، عقیقه کردن، اذان در گوش خواندن و....
التزام و توجه به این امور، یک سبک و روش زندگی و برخاسته از نوعی نگرش به زندگی است.
در بحث پرورش جسمی کودک هم روایتی داریم که حضرت التزام داشتند فرزندان از شیر مادر استفاده کنند(مکارم‌الاخلاق، ص 117) و غذای فرزند را بر غذای خود مقدم می‌داشتند و سعی می‌کردند تا حد امکان، فرزندان را سیر کنند. در زمان بیماری فرزندان نیز با دلسوزی‌های مادرانه، برای بهبود آنها نذر می‌کردند و روزه می‌گرفتند. در بحث تربیت روحی و عاطفی فرزندان و شفقت و مهربانی مادر به آنها، سلمان نقل می‌کند که به خانه  حضرت فاطمه(س) رفتم و دیدم که حضرت مشغول آسیاب کردن است و طفل ایشان‌ گریه می‌کند. عرض کردم: چرا از فضه کمک نمی‌گیرید؟ فرمود: امروز نوبت استراحت ایشان است. سلمان گوید: حضرت آنقدر آسیاب کرد که خون دستش بر دسته آسیاب جاری شد و به سنگ آسیاب رسید. عرضه داشتم: من بروم بچه را ساکت کنم؟ حضرت فرمود: تو بیا آسیاب کن و من به بچه رسیدگی می‌کنم. من مادرم و به فرزندم مهر‌بان‌تر هستم. یعنی حضرت هنگامی که میان بچه‌داری و کار خانه تعارض ایجاد شد و ناچار بود که یکی را انتخاب کند، رسیدگی به فرزند را انتخاب می‌کند و می‌فرماید: «انی ارفق؛ من مهربان‌ترم به این بچه».(چند نکته در این روایت وجود دارد که در دلایل امامت طبری ص 140 آمده است)
3. سیره فرهنگی و سیاسی
در سیره فرهنگی و سیاسی حضرت داریم که آن خطبه‌های معروف فدکیه را در مسجد خواندند. یا زمانی که به زیارت قبور شهدای اُحد می‌رفتند، شخصی از حضرت پرسید که چرا شوهرت قیام نکرد و حکومت را نگرفت؟ آنجا حضرت غدیر را یادآوری کردند و فرمودند: «مَثَل الإمام مَثَل الکعبه» (بحارالانوار، ج 36، ص 353)؛ دیگران باید به سوی امام بیایند، نه اینکه او به سمت مردم برود. همچنین روایت شده است که شخصی خدمت حضرت رسید و گفت: هدیه‌ای از پدرت به من بده. حضرت به خادم فرمود پوستینی را که حدیثی از پیامبر بر آن نوشته شده بود، بیاورد. خادم گفت پوستین گم شده و آن را پیدا نمی‌کند. حضرت فرمود: برو و آن را پیدا کن؛ «فإنّها تَعدل عندی حسناً و حسیناً». این روایت، بیانگر یک آموزه دینی درباره ارزش معارف نبوی و دینی است؛ و این سخن مادر حسن و حسین(ع) و سخن حجت خداست که مبالغه نمی‌کند.
با وجود این نمونه‌ها از فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی حضرت، زمانی که پیامبر (ص) تقسیم وظایف فرمود و فاطمه(س) را مسئول کارهای درون خانه و خانه‌داری و حضرت علی(ع) را مسئول کارهای بیرون منزل کرد، ایشان اظهار خوشحالی و رضایت می‌کند. (مجلسی، بحارالانوار 43، ص 81)
به این ترتیب، حضرت زمانی که وظیفه ایجاب می‌کرد، پرده‌نشین نبود و با حفظ حریم و رعایت شرایط، به فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی می‌پرداخت.
نتیجه
با مطالعه و دقت در سیره آن حضرت، می‌توان در سبک و روش زندگی خود تجدیدنظر کرد و بر اساس آن جهان‌بینی و تفکر، برنامه‌ریزی کرد. در این سیره‌شناسی، میزان اهمیت مسائل مختلف مادی و معنوی در زندگی مشخص می‌شود. همچنین با ترویج مبانی فکری ایشان در مقام الگوی انسان کامل، می‌توان هدف صحیح را در زندگی ترسیم و در ابعاد مختلف از زندگی آن حضرت الگوبرداری کرد.