طرح ابتکاری امام خمینی(ره) در انسجام تشکل‌ها 

۱۴۰۰/۰۶/۱۹

ردّ الگوی تك‌حزبی شرق
الگوی تك‌حزبی، كه برگرفته از نظام‌های سوسیالیستی و ماركسیستی است، نمی‌تواند الگویی مقبول و مشروع به شمار آید؛ چه در این شیوه، یك حزبِ زورمند، تمام قدرت را قبضه می‌كند و همة مخالفان را سركوب كرده، از دور خارج می‌سازد. برای نمونه، حزب بعث عراق یكی از روگرفت‌های نظام تك‌حزبی به شمار می‌آید.
بی‌شك این الگوهای دیكتاتوری و زورمدار، با روح و تعالیم اسلام سازگاری ندارند و جامعة اسلامی را بر مبنای آن نمی‌توان اداره كرد.
ردّ الگوی پلورالیسم حزبیِ غرب
در الگوی كثرت‌گرایی غربی هر یك از احزاب مرام‌نامه‌ای ارائه می‌دهند و اهداف و شعارهایی مطرح می‌كنند. مردم نیز در هواخواهی و انتخاب هر حزب و گروهی آزادند. كشمكش‌های سیاسی هم، حتی اگر به خشونت‌های فیزیكی بینجامند، مقبول شمرده می‎شوند.
این شیوه نیز نمی‌تواند الگویی سازگار با آموزه‌های دینیِ اسلام باشد؛ چراكه هر حزبی كه قدرت تبلیغات و توان مالی بیشتری داشته، از شگردهای بهتری برای مطرح ساختن خود در جامعه بهره گیرد، از احزاب دیگر پیشی می‌گیرد و تمام یا بیشتر قدرت را به دست می‎آورد. به عبارت دیگر لازمة چنین الگویی آن است كه هر حزبی اهداف خاص خود را ترویج كند و حزب رقیب نیز باید بكوشد تا ضمن طرح شعارها و اهداف خود، به هر وسیله‌ای حزب دیگر را از میدان به در كند، و این امر، نمی‌تواند با آموزه‌ها و اهداف شریعت مقدس هماهنگ باشد، و نمی‌تواند جامعه اسلامی را به وحدت و انسجام و سازماندهیِ مطلوب خود برساند.
امام خمینی و تشكّل‌ها
یكی از دغدغه‌های بنیادینی كه از آغاز شكل‌گیری نهضت الهیِ امام خمینی(رحمهًْ‌الله علیه) توجه یارانِ امام را به خود معطوف كرده بود، مسئلة وحدت‌بخشی به گروه‌ها و گرایش‌ها و نیروهای پراكندة انقلاب و برنامه‌ریزی و سازماندهی قوای موجود بود. با وجود اختلاف سلیقه‌ها و تفاوت دیدگاه‌های میان نیروها و مبارزان، چه راهكارهای عملیای برای حفظ و تداوم و پیشرفت نهضت باید به كار گرفته می‌شد؟ و در صورت پیروزی نهضت و تأسیس حكومت و تشكیل جامعة اسلامی كدام یك از دو الگویِ رایج دنیا، به تأیید رهبر نظام می‎رسید؟
همان طور كه از رهبر مدبّر و دین‌مداری همچون امام خمینی(رحمهًْ‌الله علیه) انتظار می‌رفت ایشان هیچ‌یك از شیوه‌های رایج در غرب و شرق را كارآمد نیافتند و برای رسیدن به مقصود الهی خویش از شیوه‌ای سازگار با هدف نهضت دینی‌شان بهره بردند. در همان روزهای آغازین نهضت، جمعی از مردم و اعضای هیئت‌های مذهبیِ تهران، كه در حقیقت هستة اولیه نهضت را تشكیل می‌دادند، برای اعلام وفاداری و بیعت با امام خمینی(رحمهًْ‌الله علیه) نزد ایشان آمدند. در این جلسات از امام راهكاری خواستند كه به مدد آن، با وجود اختلاف عقیده‌ها و روش‌های میان نیروهای طرفدار نهضت، وحدت میان آنان حفظ شود و همكاری و برنامه‎ریزی و سازماندهیِ درستی بین آنان صورت گیرد.
طرح ابتكاری امام خمینی(رحمهًْ‌الله علیه) در این باره آن بود كه هرگروهی هویّت شخصی خویش را حفظ كند و فعالیت‌های خود را ادامه بدهد؛ اما هر یك از گروه‌ها نماینده‌ای از میان خود انتخاب كنند و مجمع نمایندگان تشكیل گردد. به این ترتیب نمایندگان مزبور با هم ارتباط داشته، میان آنان وحدت، همدلی و همكاری برقرار می‌شد، و همگی می‌توانستند با برنامه‎ریزی صحیح و همدلانه، نیروهای خود را هماهنگ سازند، و با سازماندهی مناسبِ آنان برای رسیدن به اهداف مشترك‌شان تلاش كنند.
همان طور كه از رهبری خلّاق و تیزبین انتظار می‌رود، امام خمینی(رحمهًْ‌الله علیه) تلفیق هیئت‌ها و گروه‌های مذهبی را پیشنهاد نكرد؛ چرا كه این امر دو مشكل بزرگ فراروی نهضت می‎نهاد: نخست آنكه چنین كاری عملاً ناممكن بود؛ زیرا این گروه‌ها منش‌هایی متفاوت و فعالیت‌هایی گوناگون داشتند و به این ترتیب تمام آنها نمی‌توانستند زیر یك چتر جمع شوند.
دوم آنكه چنین راهكاری با روح تربیت اسلامی سازگاری نداشت؛ چراكه تفاوت‌ها و اختلاف سلیقه‌های میان افراد و گروه‌ها، خود، می‌تواند موجب پیشرفت و خلاقیت و شكوفایی گردد، و از سویی هر گروهی در كنار نقاط قوت خود، اشتباهات و نقاط ضعفی نیز دارد و نمی‌توان گروهی را یافت كه از هرجهت بی‌عیب و نقص باشد و تمام گروه‌های دیگر را در سایة آن جای داد، و به این صورت، یك حزب یا گروه واحد و جامع تأسیس كرد.
به دنبال پیشنهاد ابتكاری
امام خمینی(رحمهًْ‌الله علیه) ‌اندیشة «ائتلاف هیئت‌ها» و گروه‌های انقلابیِ مذهبی شكل گرفت و اقداماتی عملی در زمینة ایجاد وحدت و همكاری و برنامه‌ریزی و سازماندهی نیروها صورت پذیرفت، و بسیاری از طرفداران نهضت برای دستیابی به اهدافی مشترك، از قبیل تداوم حركت انقلاب اسلامی، مبارزه با رژیم پهلوی، و پیروی از رهبری واحد با یكدیگر همدل و همگام شدند و با كنار گذاشتن برخی سلیقه‌های شخصی و گروهی، به نوعی وحدت و همكاری و سازماندهیِ عملی دست یافتند.
اجرای راهكار امام به پیروزی نهضت،1 و سرنگونی رژیم پهلوی و سرانجام برپایی نظام مقدس جمهوری اسلامی انجامید.2
پانوشت‌ها:
1- در این باره مراجعه كنید به: صحیفة نور،
ج 6، ص 43؛ ج 22، ص 183.
2- گفتنی است این راهكار به گونه‌ای بسیار ضعیف در برخی جوامع دیگر نیز به كار می‌رفته است؛ اما با نظر به ویژگی‌های طرح
امام خمینی(رحمهًْ‌الله علیه) باید آن را ابتكار بی‌نظیر ایشان دانست.