۱۱۱۵ - نجس بودن غیرمسلمان ۱۴۰۲/۰۹/۰۱
نجس بودن غیرمسلمان
۱۴۰۲/۰۹/۰۱
چرا غیرمسلمانان نجس هستند و چرا خرید و فروش با آنها حرام است؟ آیا تبعیض نیست؟
برای پاسخ، دو مسئله را باید جداگانه بحث کنیم: اوّل نجاست غیرمسلمان و دوم تعامل با غیرمسلمان.
الف) نجاست غیرمسلمان
هیچ انسانی را خداوند ذاتاً نجس نیافریده و تمام افراد بشر بالذات پاک و طاهر آفریده شده و حکم به نجاست ذاتی آدمی غیرمعقول است، اما برخی از انسان‌ها بالعرض نجاست را به جان خریده و از نظر اعتقادی و گرایش‌های قلبی همراه با عمل، پشت به دین حق کرده و به اوهام و خرافات و دین‌های ساختگی معتقد گشته و با ایجاد انحراف و گمراهی، عناد و دشمنی خود را با خدا ثابت کرده‌اند.
در حکمت و فلسفه نجاست کفار و مشرکان از دیدگاه اسلام گفته شده که اوّلاً؛ آنان از نجاسات که از نظر اسلام ذاتاً نجس می‌باشند مثل شراب، خون، مدفوع، بول، خوک و سگ پرهیز نمی‌کنند. بنابراین بدن و لباس و سایر اشیائی که با آنها تماس دارد نجس خواهد بود و بر هر مسلمان لازم است از تماس با نجاست پرهیز کند.
ثانیاً؛ اسلام با حکم به نجاست کافران و مشرکان خواسته مسلمانان از آنان دوری کنند تا گرفتار افکار و عقاید فاسد آنها نشوند. بنابراین کفار و مشرکان هرچند از نجاسات هم دوری کنند، حکماً نجس خواهند بود. غیرمسلمان، شامل دو دسته اهل کتاب و کفار غیر اهل کتاب می‌باشد. در مورد نجاست اهل کتاب بین فقها اختلاف فتوا وجود دارد. فقهائی که قائل به نجاست اهل کتاب هستند مانند امام خمینی و آیت‌الله بهجت و اکثر فقهای گذشته بنابر ادله‌ای که در این زمینه دارند حکم به نجاست داده‌اند. از جمله آیات 28 و 30 سوره توبه و همچنین روایاتی که وارد شده، از جمله امام باقر یا امام صادق(ع) در جواب سؤال شخصی که در مورد مصافحه با مجوسی پرسیده بود، فرمودند: دستش را بشوید ولی وضو را لازم نیست تجدید کند.(1) امّا بعضی از فقها به‌ویژه شیخ مفید و شیخ طوسی، از فقیهان متقدم امامیه و آیت‌الله حکیم و حضرات آیات: خامنه‌ای، فاضل لنکرانی، تبریزی، سیستانی و برخی با تفاوت‌هائی، قائل به طهارت اهل کتاب هستند. از جمله ادله آنها این است که امام صادق(ع) از خوردن طعام اهل کتاب نهی فرمود، بعد بیان کرد: نه اینکه غذای اهل کتاب نجس و حرام است بلکه به خاطر دوری نکردن آنها از شراب و گوشت خوک است. علامه محمدتقی جعفری مؤیداتی بر طهارت اهل کتاب دارد، از جمله می‌نویسد: مسلمانان می‌توانند از اهل کتاب دایه برای شیردادن بچه بگیرند و همچنین ازدواج موقت با اهل کتاب به طور حتم جایز است.(2)
رهبر معظم انقلاب در پاسخ به این استفتا که: «آیا صندلى‌هاى ماشین و قطارى که مورد استفاده مشترک مسلمانان و کافران است، با اینکه کفار در بعضى از مکان‌ها بیشتر از مسلمان‌ها هستند و حرارت هوا باعث ترشح عرق و حتى سرایت رطوبت مى‌شود، محکوم به طهارت است؟» مرقوم داشته‌اند:
«کافر اهل کتاب محکوم به طهارت است و در هر صورت در مورد اشیای مورد استفادۀ مشترک کفار و مسلمین با عدم علم به نجاست، حکم به طهارت آنها مى‌شود.»(3) نجاست اهل کتاب را تنها ظاهری دانسته‌اند که بر اثر آلوده شدن به نجاست مانند خون و مشروبات الکلی پیدا می‌شود.
یکی از فقیهان معاصر در پاسخ به استفتایی، نجاست کافران را یک مسئله سیاسی برای پیشگیری از سرایت افکار و اعتقادات نادرست آنان به مسلمانان می‌داند و می‌نویسد: «و اما مسألۀ نجاست کفّار، اوّلاً؛ نجاست کفار دلیل محکم روشنى ندارد و از باب احتیاط مى‌باشد به ویژه نسبت به اهل کتاب که به نظر اینجانب پاک مى‌باشند، به شرط اینکه بدنشان آلوده به نجاست از قبیل خمر و خنزیر نباشد و ثانیاً؛ بر فرض حکم به نجاست آنان، سنخ آن با نجاسات دیگر تفاوت دارد؛ زیرا واضح است که این حکم جنبه سیاسى دارد، نظیر بایکوت کردن بعضى دشمنان براى اینکه عقاید و اخلاق سوء آنان در اثر معاشرت به جامعه اسلامى سرایت نکند و مسئلۀ بایکوت در سیاست‌هاى جهان امروز بسیار رایج است. هر چند با شدت و گسترش ارتباطات عصر کنونى موضوع بایکوت در معاشرت عملا منتفى مى‌باشد.»(4)
بر پایه مطالب فوق می‌توان گفت: نجاست کافران یک نوع آلودگی باطنی و معنوی است و فایده و اثر آن، پرهیز از آنها و حفظ عقاید و اخلاق بسیاری از مردم است که به سبب معاشرت با این افراد، گمراه نشوند و تحت تأثیر آنان از اعتقادات خود منحرف نشوند. علاوه بر این، نوعاً پیروان ادیان دیگر، از بسیاری از آلودگی‌ها مانند گوشت خوک و مشروبات الکلی و برخی دیگر از نجاسات خودداری نمی‌کنند و بسیاری از اشیای تحت تصرف آنها به این موارد آلوده می‌شود؛ برای پرهیز از نجاساتی که ایشان دوری از آن را رعایت نمی‌کنند و اجتناب کامل از آلودگی‌های این‌چنینی، حکم به نجاست کافران شده است. بنابراین نجاست کفار و پیروان ادیان دیگر به خاطر تبعیض و مانند آن نیست.
ب) تعامل با غیرمسلمانان
با مراجعه به احکام اسلامی درباره شیوۀ برخورد با غیرمسلمانان نیز این مطلب دیده می‌شود که حتی درون کشور اسلامی اهل کتاب می‌توانند به صورت مسالمت‌آمیز در کنار مسلمانان زندگی کنند و حضور اقلیت‌های مذهبی و اهل ذمه در کشور تاییدی بر مطلب مذکور می‌باشد.
با مراجعه به آیات روشن می‌شود که قرآن به تمام کافران به یک شکل نگاه نکرده، متناسب با چگونگی مواجهه و عملکرد آنان در قبال مسلمانان احکامی را پیش‌بینی کرده است.
اوّلاً؛ قرآن با ترسیم مرز معنادار با کافران، رابطه در سطح دوستی با کافران را نمی‌پذیرد و می‌فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده‌اید! غیر از مؤمنان، کافران را ولّى و تکیه‌گاه خود قرار ندهید!»(5)
«اى کسانى که ایمان آورده‌اید! یهود و نصارى را ولىّ (و دوست و تکیه‌گاه خود) انتخاب نکنید! آنها دوستان و پشتیبان یکدیگرند؛ و کسانى که از شما با آنان دوستى کنند، از آنها هستند؛ خداوند، جمعیت ستمکار را هدایت نمى‌کند.»(6)
ثانیاً؛ قرآن برای زمان صلح، احسان و رفتار نیک با کافران را به عنوان یک حکم عام و ثابت ذکر کرده، آن را مصداق قسط و عدل و تابع مصالح و مفاسد ثابت معرفی کرده است. در سوره ممتحنه سخن از نیکی به کافرانی که با مسلمانان سر جنگ ندارند به میان آمده: «امید است خدا میان شما و کسانى از مشرکان که با شما دشمنى کردند (از راه اسلام) پیوند محبّت برقرار کند؛ خداوند تواناست و آمرزنده و مهربان است. خدا شما را از نیکى کردن و رعایت عدالت نسبت به کسانى که در راه دین با شما پیکار نکردند و از خانه و دیارتان بیرون نراندند، نهى نمى‌کند؛ چراکه خداوند عدالت‌پیشگان را دوست دارد. تنها شما را از دوستى و رابطۀ با کسانى نهى مى‌کند که در امر دین با شما پیکار کردند و شما را از خانه‌هایتان بیرون راندند یا به بیرون‌راندن شما کمک کردند و هر کس با آنان رابطۀ دوستى داشته باشد، ستمگر است.»(7) صاحب تفسیر «مجمع البیان» در ذیل آیه برقراری رابطه، نیکی و معامله عادلانه با کافران معاهد (که عهدنامه ترک جنگ با مسلمانان را امضا کرده‌اند) بدون اشکال می‌داند.(8)
آیت‌الله مکارم شیرازی فراتر از ایجاد رابطه مسالمت‌آمیز، اظهار دوستی و محبت با کافران غیر حربی را هم ذکر می‌کند: «نیکى کردن با این دسته و اظهار محبت با آنها بىمانع است...»(9)
دوستی با کافران زمانی ناپسند است که موجب خودباختگی روحی و پذیرش سروری آنان شود و این دوستی مورد نهی اکید قرآن است؛ امّا معاشرت با حفظ عزّت اسلامی، با توجه به آیه 9 سوره ممتحنه ممنوع نیست.
خرید و فروش و معامله با کافران و غیرمسلمانان حرام نیست مگر در موارد خاص مثل فروش اسلحه به کفار در حال جنگ با مسلمانان و همچنین ازدواج زن مسلمان با مرد غیرمسلمان مطلقاً ممنوع است؛ ولی راجع به ازدواج مرد مسلمان با زن غیرمسلمان و حالت‌های مختلف آن بسیاری از فقها مانند امام خمینی معتقدند ازدواج موقت مرد مسلمان با زن یهودی و مسیحی مجاز بوده و سایر موارد مجاز نیست؛ علاوه‌بر این ازدواج دائم مرد مسلمان با همه زنان کافر اعم از اهل کتاب و دیگر کافران را ممنوع می‌دانند اگر چه در این مسئله برخی از فقها نظرات دیگری را مطرح کرده‌اند. (10)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. جعفری، محمدتقی، منابع فقه، ص17.
2. همان، ص25.
3. خامنه‌ای، علی، أجوبة الاستفتاءات (فارسى)، ص66.
4. منتظری، حسینعلی، رساله استفتاءات، ج2، ص574.
5. نساء: 144.
6. مائده:51.
7. سوره ممتحنه، آیات 7-9.
8. طبرسی، فضل‌بن حسن، مجمع‌البیان فی‌التفسیر القران، ج 9،ص409.
9. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج24، ص32.
10. ر.ک موسوى خمینى، روح‌الله، تحریر‌الوسیلة، ج2، ص285.