۱۸۵ - ملامت‌های قرآن ۱۴۰۳/۰۹/۱۷
ملامت‌های قرآن
۱۴۰۳/۰۹/۱۷
محمداحسان آزادی
ملامت الهی بیانگر افکار و رفتار باطل و ضد ارزشی کسانی است که خدا آنان را توبیخ می‌کند و افکار و رفتارشان را نکوهیده می‌داند. بنابراین، شناخت موجبات ملامت الهی بسیار مهم است، به ویژه که این ملامت می‌تواند پیامدهای تلخ و دردناکی چون عذاب را به دنبال داشته باشد. تنها کافران و مشرکان و منافقان نیستند که مورد ملامت قرار می‌گیرند، بلکه حتی مسلمانان نیز به سبب افکار و رفتارهای نکوهیده مورد سرزنش خدا قرار می‌گیرند؛ بنابراین، لازم است تا با تامل و درنگ و توجه جدی به موجبات ملامت الهی، از آنها اجتناب شود و شرایط برای مدح و رضای الهی فراهم آید.
موجبات و عوامل ملامت الهی
با بررسی آیات قرآن می‌توان زمینه‌ها و عوامل بسیاری یافت که سرزنش خداوند را به دنبال دارد.از جمله مهم‌ترین آنها موارد زیر است: احساس استغنا و بی‌نیازی و عُجب مالی(لیل، آیات 8 تا 11)، اختلاف و نزاع میان مسلمانان مجاهد(آل عمران، آیه 152)، ارتجاع و بازگشت به فرهنگ و احکام دوران جاهلیت پیش از اسلام(مائده، آیه 50)، تقلید کورکورانه از نیاکان(بقره، آیه 170)، ارتداد و بازگشت به کفر و شرک(آل عمران، آیات 106 و 144؛ محمد، آیات 25 و 28)، استکبار و خود برتر بینی (جاثیه، آیه 31)، اسراف در انفاق مالی و خروج از حالت اعتدال (اسراء، آیه 29)، بخل و ترک انفاق(همان؛ حدید، آیه 10)، بی‌اعتنایی به مستمندان و نپرداختن حقوق آنان از زکات و انفاق(قلم، آیات 17 و 24 و 30)، طرد اشخاص مستمند، مسکین و نیازمند به غذا(ماعون، آیات 1 تا 3)، بی‌اعتنایی به نابینا(عبس، آیات 1 و 2 و 10)، بی‌عفتی و ارضای غریزه جنسی از راه نامشروع(مؤمنون، آیات 5 و 6؛ معارج، آیات 29 و 30)، تحریم حلال‌های الهی(تحریم، آیه 1)، ترک تضرع و زاری به درگاه خدا در هنگام سختی‌ها و مشکلات برای رهایی از آنها (انعام، آیات 42 و 43)، گردن فرازی و تفاخر(نساء، آیه 36؛ لقمان، آیه 18)، بدمستی و غره شدن به ثروت و قدرت و دیگر نعمت‌ها (هود، آیه 10؛ حدید، آیه 23)، دروغ پنداشتن کتب آسمانی از جمله تورات(حدید، آیه 5)، دروغ دانستن قیامت و کفر به آن(احقاف، آیه 34)، ثروت اندوزی(اعراف، آیه 48؛ توبه، آیات 34 و 35)، ترک تعقل و تفکر(بقره، آیات 44 و 76؛ آل‌عمران، آیه 65)، دنیاطلبی(توبه، آیه 38)ریاکاری در نماز(ماعون، آیات 4 و 6)، سخن چینی(قلم، آیات 10 و 11)، شرک به خدا و دادن نسبت فرزند و بت‌پرستی و عبادت غیر خدا(اسراء، آیات 39 و 40؛ انعام، آیه 19)، طرد یتیم(ماعون، آیات 1 و 2)، حرص به دنیا و طمع افزایش آن(مدثر، آیات 11 تا 15)، عجله در انجام کارها پیش از موعد آن(صافات، آیات 139 تا 142)، عیب‌جویی از دیگران(قلم، آیات 10 تا 13؛ همزه، آیه 1)، غفلت از قیامت(ق، آیات 21 و 22)، غفلت در نماز(ماعون، آیات 4 و 5)، کفر نسبت به خدا(بقره، آیه 93؛ آل‌عمران، آیات 70 و 98 و 106)، کوردلی به جای بینایی و بصیرت(انعام، آیه 50)، سرپیچی از فرمان الهی از سوی انس و جن(اعراف، آیات11 تا 22)، دعوت دیگران به کار خیر و ترک آن از سوی گویندگان(بقره، آیه 42)، بی‌تفاوتی عالمان نسبت به حرام خواری و سخنان ناروا و باطل مردم(مائده، آیه 63)، همسویی عالمان با کافران و داوری باطل ستمگرانه(نساء، آیه 51)، بی‌تقوایی(شعراء، آیات 176 و 177)، ترک تسبیح و ذکر الله به ویژه در زمان دارایی و برخورداری از نعمت (قلم، آیات 17 تا 28)، افتادن در دام غرور و فریب (انفطار، آیه 6)، پیمان شکنی و مخالفت با عهد الهی و‌پرستش شیطان(یس، آیات 60 و 61)، عدم تعقل درباره فرآیند عمر و تغییرات در خلقت و ناتوانی(یس، آیه 68)، مجادله‌گری با خدا در عین علم به خلقت از نطفه (یس، آیه 77)، پیروی از شیطان در عین علم به دشمنی آشکارش(یس، آیه 60)، عدم بصیرت نسبت به نفس خویش و علم به ربوبیت خدا(ذاریات، آیه 21)، غفلت از قدرت و علم الهی نسبت به انسان(بلد، آیات 4 تا 7)، دروغ پنداشتن قیامت با وجود مشاهده قدرت خدا در آفرینش نخست انسان(تین، آیات 4 و 8)، غفلت نسبت به قیامت و آشکار شدن باطن اعمال انسان(عادیات، آیات 6 تا 11)، پذیرش ولایت شیاطین به جای ولایت‌الهی(کهف، آیه 50)، عبرت نگرفتن از فرجام پلید گناهکاران پیشین و عقوبت آنان(اعراف، آیه 100)، احساس امنیت از عذاب و انتقام الهی(اعراف، آیات 97 تا 99)، ناسپاسی در برابر نعمت‌ها (یس، آیات 33 تا 35)، معرفت نگرفتن از قدرت الهی درباره خلقت آسمان و گردش ستارگان(لقمان، آیات 29 و 30)، اختلاف‌افکنی در دین در عین علم و آگاهی (آل عمران، آیات 19 و 105)، آمیختن حق و باطل و کتمان حقایق در عین علم و آگاهی(آل عمران، آیه 71)، عدم عبرت‌گیری از فرجام پلید مغضوبین و مسخ شدگان اهل کتاب به بوزینه و خوک(مائده، آیه 60)، بازداری مؤمنان از راه خدا در عین علم به زشتی عمل‌خویش(آل‌عمران، آیه 99)، سرزنش اهل کتاب به دلیل کفر به پیامبر(ص) با علم به حقانیت ایشان(بقره، آیه 139؛ بینه، آیات 1 تا 6)، بدکرداری و زشتکاری با علم به کتب آسمانی و قوانین و احکام الهی آن (مائده، آیه 65 و 66)، عدم اقامه احکام و قوانین کتب آسمانی(همان)، گرایش به دوران جاهلیت و احکام آن پس از علم به قوانین و احکام دین(مائده، آیات 49 و 50)، نادیده گرفتن پیمان الهی و دین فروشی (آل‌عمران، آیه 187)، همراهی با کافران و همسویی با آنان(نساء، آیات 51 و 52)، آلودگی به گناه، ستمگری و حرام خواری(مائده، آیات 59 و 62)، اصرار بر گناه و پذیرش ولایت کافران(مائده، آیات 77 تا 80)، افتراء بستن به خدا (نساء، آیات 49 و 50)، ارزشگذاری نادرست و ستمگرانه نسبت به مؤمنان و بی‌ارزش‌نمایی هدایت آنان(مائده، آیه 51)، بی‌توجهی به مشیت الهی در بسط و قبض ثروت(کهف، آیات 32 تا 39؛ زمر، آیات 37 و 52)، نادیده انگاری شکوه و عظمت خدا(هود، آیات 91 و 92)، فرمان دادن دیگران به خوبی‌ها و ترک‌عمل به آن(بقره، آیه 44)، ایمان به برخی از آموزه‌های وحیانی و کفر به برخی دیگر(بقره، آیه 85)، عدم وفا به پیمان(اعراف، آیه 169)، انتخاب‌های نادرست و جایگزینی چیزهای پست بر چیزهای برتر(بقره، آیه 61)، آرزوهای باطل و واهی و سرمشق گیری از انسان‌های دنیاپرست(قصص، آیات 76 تا 80)، عدم توجه به ناپایداری دنیا و غفلت از آن(شعراء، آیات 141 تا 149)، خوشگذاری و ترک تقوای الهی(همان)، ترک استغفار و عجله در عذاب(نمل، آیات 45 و 46)، جهل و شک درباره احاطه علمی خدا به همه هستی و رفتارها و کردارهای ظاهری و باطنی(مجادله، آیات 7 و 8)، توجه به دو روزه دنیا و غفلت از ابدیت(مؤمنون، آیات 112 و 113)، فقدان عزم در مقام اراده و عمل(طه، آیه 115)، فراموشی نسبت به عهد(همان)، سرزنش به سبب ترک عصمت و ترک عفت و گرایش به کامجویی از هر کسی (یوسف، آیات 30 و 32)، جدایی انداختن بین همسران و طلاق آنان با طلسم و جادو و سحر (بقره، آیه 102)، استفاده نادرست از علوم غریبه و دانش علیه بشریت و دین و سنت‌های خدا برای کسب درآمد دنیوی(همان)، اختلاف افکنی در دین از روی بغی و حسادت(آل‌عمران، آیه 19؛ جاثیه، آیه 17)، سحرانگاری معجزه و قلمداد کردن معجزات الهی به عنوان سحر و جادو(یونس، آیات 75 تا 77)، عدم توجه به ناتوانی خود در کارهای ساده و ارزش گذاری واهی(مائده، آیات 27 تا 31)، پذیرش تعدد خدایان و عدم توجه به نظام هماهنگ هستی(صافات، آیات 85 تا 87)، عدم تعقل درباره ناتوانی بتان فاقد تاثیر در هستی و امور خویش (انبیاء، آیات 51 تا 67؛ شعراء، آیات 69 تا 73)، روحیه کاخ‌نشینی و احداث بناها و سازه‌های عظیم بی‌فایده برفراز ارتفاعات (شعراء، آیات 123 تا 129)، گرایش به همجنس‌گرایی و همجنس‌بازی و ابداع سنت‌ها و روش‌های زشت جنسی(اعراف، آیه 80؛ شعراء، آیات 161 تا 166)، اجتماع بر باطل و زشت و بی‌عقلی و فقدان انسان رشید و عاقل در میان اقوام جهت راهنمایی(هود، آیه 78)، درخواست نادرست طرد مؤمنان و نیکان و جایگزین بدان و کافران(بقره، آیات 25 تا 30)، بی‌باکی و گستاخی در برابر پروردگار(انفطار، آیات 6 تا 9)، عدم تعقل و تفکر درباره جهان و تدبیر امور و نظم آن(انبیاء، آیه 30؛ روم، آیه 8؛ ق، آیه 6)، احساس امنیت از عذاب‌های زمینی و آسمانی الهی ناگهانی(ملک، آیات 16 و 17)، گرایش به سوی رواج فساد و قطع رحم(محمد، آیه 22)، کم‌فروشی به دنبال عدم باور به قیامت و حسابرسی آن(مطففین، آیات 1 تا 5)، عبث انگاری زندگی و باور به عدم رجعت به سوی خدا (مؤمنون، آیه 115)، سطحی نگری نسبت به مظاهر شگفت هستی و نادیده گرفتن قدرت الهی(شعراء، آیه 7)، عدم توجه به جنبه ملکوتی ملک هستی(اعراف، آیه 185)، انکار معاد در عین اعتقاد به خالقیت خدا(واقعه، آیات 56 تا 59)، عدم تفکر درباره عمر و مراحل قوت و ضعف انسان(یس، آیات 64 تا 68)، عبوس شدن و ترشرویی نسبت به افراد نابینا (عبس، آیات 1 تا 3)، عدم مهاجرت و باقی بودن در سرزمین کفر از سوی مستضعفان(نساء، آیه 97)، انتساب حضرت ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و اسباط که پیش از موسی و عیسی بودند، به دین مسیحی و یهودی(بقره، آیه 140)، باورهای نادرست و غلط درباره فرشتگان(اسراء، آیه 40؛ زخرف، آیه 19)، بی‌توجهی و ناسپاسی نسبت به امنیت موجود (قصص، آیه 57؛ عنکبوت، آیه 67)، بدعتگذاری در تحریم و حلال کردن روزی‌ها(یونس، آیه 59)، شادمانی از پیروزی مشرکان بر مؤمنان(توبه، آیات 50 تا 52)، کناره‌گیری از جهاد و عدم شرکت در آن(آل عمران، آیات 167 و 168)، دروغگویی و فریبکاری با مؤمنان(منافقون، آیات 1 و 4)، عدم صبر در برابر تعلیم معلم و تاویلش(کهف، آیات 65 تا 75)، واکنش ناپسند و بدگمانی نسبت به دیگران در شرایط افک و افتراء(توبه، آیات 11 تا 16)، درخواست‌های بیجا از پیامبر (بقره، آیه 108)، ترس از جهاد از سوی مؤمنان(نساء، آیه 77)، اتکای افراطی به پیامبر(ص) از سوی مؤمنان(آل عمران، آیه 144)، سستی در جهاد و آرزوی مرگ(آل عمران، آیه 143)، دفاع مؤمنان از افراد خائن(نساء، آیه 109)، ترس مؤمنان از مشرکان (توبه، آیات 7 و 13)، گفتارهای بی‌عمل مؤمنان(صف، آیه 2)، یکسان دانستن ایمان و جهاد با سقایت و آبادانی مسجد‌الحرام (توبه، آیه 19)، ترک صدقه بهنگام نجوا با پیامبر(مجادله، آیات 12 و 13)، شیفتگی به دنیا و خودداری از حضور در جهاد(توبه، آیه 38)، گرفتن مهریه زنان با افتراء بستن به آنان(نساء، آیات 20 و 21)، ترک جهاد برای رهایی مستضعفان و مظلومان(نساء، آیه 75)، حرص و طمع(مدثر، آیات 11 تا 15)، خروج بی‌اذن و عجولانه از محل ماموریت(صافات، آیات 139 تا 142)، محدود پنداشتن علم خدا به امور آشکار و محسوس.(بقره، آیات 76 و 77) از نظر قرآن، کسانی که مورد ملامت قرار می‌گیرند، در حقیقت خشم الهی را برانگیخته‌اند. البته با توجه به شدت و ضعف عامل نکوهش و ملامت می‌توان از آثار گوناگون سخن گفت که شامل عذاب دوزخ و مانند آنها می‌شود.(یوسف، آیات 106 و 107)