شادی و عزاداری برای اهل بیت(ع)
۱۴۰۴/۰۴/۲۱
توسل به اهل بیت(ع) مخصوصاً گریه و عزاداری برای آنها مخصوصاً امام حسین(ع)، یا شادی در شادی ایشان از مواردی است که سفارش‌های زیادی در منابع دینی شده است. چه‌بسا این تأکیدات موجب شبهات و حملات زیادی در این ایام نسبت به گریه و عزاداری می‌شود. در حالی که شاد‌بودن در شادی آنها و غمگین‌بودن در غم آنها انسان را به آنها نزدیک و شبیه آنها می‌کند و به سعادت و تکامل نزدیک می‌سازد.
نکاتی درباره شادی و عزاداری در آموزه‌های دینی موافقت اسلام با شادی
قرآن در این ارتباط می‌فرماید: «ای پیامبر! به مؤمنان بگو که به دلیل قرار‌گرفتن در دایره فضل و رحمت پروردگار شاد باشند و چنین توفیقی از هر آنچه تاکنون به دست آورده‌اند بهتر است.»(1) شادی‌های حلال بسیاری وجود دارند که اسلام نه‌تنها با آنها به مبارزه برنخاسته، بلکه در بسیاری موارد، آنها را مورد تأیید نیز قرار داده است. روایتی از امام صادق(ع) بر این نکته تأکید دارد که شادی‌های حلال دنیایی می‌تواند کمکی برای رسیدن به شادی‌های معنوی باشد. ایشان به نقل از اندرزهای حکیمانه آل‌داوود می‌فرماید: «یک مسلمان اندیشمند سزاوار است که در حال انجام یکی از این سه کار مشاهده شود: یا در حال فعالیت اقتصادی و تأمین معاش باشد، یا برای آخرت خویش توشه بردارد و یا به شادی‌هایی که حرام نیستند بپردازد و نیز هر مسلمان سزاوار است که بخشی از فرصت‌های خود را با پروردگار خویش خلوت کند و بخشی دیگر را با دوستانی بگذراند که او را به یاد آخرتش بیندازند و باقیمانده فرصت خویش را نیز به شادی‌های حلال بپردازد که این شادی‌ها کمکی برای او در انجام دو فعالیت قبلی خواهند بود.»(2)
شادی‌های غیرمجاز
باید دانست تنها شادی‌هایی از دیدگاه اسلام غیرمجازند که آثار سوء فردی و اجتماعی را به دنبال داشته باشند. شادی‌های برگرفته از انواع ارتباطات جنسی نابودکننده بنیاد خانواده و اجتماع، شادی‌های ناشی از فقدان بخش‌هایی از سیستم هوشیاری بدن به دلیل مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر، شادی ناشی از اذیت و آزار دیگران در روابط اجتماعی (رانندگی نامناسب، تجاوز به حریم خصوصی دیگران، تخریب اموال عمومی و...)، شادی ناشی از اسراف و تبذیر و استفاده نادرست از نعمت‌های خدادادی، شادی ناشی از تکبر و فخرفروشی به دیگران از بابت ثروت یا مقام اجتماعی، شادی فرار از جهاد و شادی منافقانه ناشی از شکست ظاهری افراد باایمان و... ازجمله مواردی هستند که مورد تأیید اسلام نبوده و بسیاری از آنها از سوی دیگر جوامع بشری نیز امری ناپسند به‌شمار می‌آیند؛ بنابراین اسلام به صورت کلی موافق شادی و نشاط‌های غیر‌فسادزا است.
آثار گریه بر امام حسین(ع)
در روایات، بخشش گناهان یا بهشتی‌شدن، یکی از آثار‌گریه بر امام حسین(ع) و همراهی با اهل‌بیت شمرده شده است. امام رضا(ع) فرمود: «هرکسی مصیبت ما را یاد کند و برای ظلم‌هایی که به ما شده گریه کند، در روز قیامت با ما و در درجه ما خواهد بود.»(3) امام باقر(ع) می‌فرماید: «هر مؤمنی که برای کشته‌شدن حسین اشک بریزد تا بر گونه‌اش جاری شود، خداوند او را در غرفه‌های بهشتی جای می‌دهد که مدتی طولانی در آنها ساکن باشد.»(4) امام صادق(ع) فرمود: «هرکس که نزد او از حسین(ع) یاد شود و به اندازه بال مگسی از چشمانش، اشک جاری شود، ثواب او بر‌عهده خدای عزوجل است و خدای متعال به کمتر از بهشت برای او راضی نمی‌شود.»(5) از این روایات که ثواب‌های عظیمی برای زیارت امام حسین(ع) گفته‌شده بسیار زیاد است که در کتب زیارات آمده است. پس یکی از دلایل توصیه به اشک و گریه برای مظلومیت اهل‌بیت اثرات معنوی آن است.
گریه و عزاداری برای امام حسین(ع) رمز ماندگاری نهضت کربلا
گریه و توصیه به عزاداری و اندوه در حزن اهل‌بیت(ع) می‌تواند دلیل سیاسی داشته باشد. امام خمینی(ره)می فرماید: «زنده نگه داشتن عاشورا یک مسئله بسیار مهم سیاسی- عبادی است. عزاداری کردن برای شهیدی که همه چیز را در راه اسلام داده، یک مسئله سیاسی است، یک مسئله‌ای است که در پیشبرد انقلاب اثر بسزا دارد. ما از این اجتماعات استفاده می‌کنیم. ما از آن الله‌اکبرها، ملت ما از آن الله‌اکبرها استفاده کرد، آن الله‌اکبرها را باید حفظ بکنیم، باید به این مظاهر، شعائر و اموری که در اسلام به آن سفارش شده فکر کنید که این‌ها یک مسئله سطحی نبوده است که می‌خواستند جمع بشوند و گریه کنند، خیر؛ ما ملت گریه سیاسی هستیم. ما ملتی هستیم که با همین اشک‌ها سیل جریان می‌دهیم و سدهایی را که در مقابل اسلام ایستاده است خرد می‌کنیم.»(6) از این منظر‌گریه، زبان گویای فردی است که مورد تجاوز و ستم قرار گرفته باشد. در زمانی که با جباران به وسیله نیروی نظامی نمی‌توان مقابله کرد و حتی نمی‌گذارند سخنی گفته شود؛ تنها سلاح، گریه است که نفرت و خشم را نشان می‌دهد و با این گریه است که اظهار تنفر و بیزاری از ستم و ستمگری آشکار می‌شود. این گریه‌ای است که مردم را نسبت به ستمگران بیدار می‌کند. شاهد این شیوه را در زندگی امام زین‌العابدین(ع) می‌توان دید. آن حضرت بیست سال در حال ماتم و گریه بود و این حزن و گریه امام، تأثیر فراوانی در بیداری مردم داشت؛ چرا که زبان رفتار از عظمت قیام عاشورا و شدت ظلمی که بر اهل‌بیت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) رفته بود حکایت می‌کرد و از تبلیغات دروغین نیز پرده برمی‌داشت.
در این‌جا شایسته است به سخنی از شهید مطهری(ره) اشاره کنیم. ایشان درباره فلسفه گریه بر شهید چنین می‌نویسد: «شهادت از نظر اسلام از جنبه فردی یعنی برای شخص شهید یک موفقیت است؛ بلکه بزرگ‌ترین موفقیت و آرزوست. امام حسین فرمود: جدم به من فرمود که تو درجه‌ای نزد خدا داری که جز با شهادت، به آن درجه نائل نخواهی شد. پس شهادت امام حسین برای خود او یک ارتقاست، عالی‌ترین حد تکامل است. اگر مرگ به صورت شهادت باشد واقعاً یک موفقیت است، برای شهید جشن و شادمانی دارد؛ امّا ازنظر اسلام آن طرف سکه را هم باید خواند. شهادت را از نظر اجتماعی یعنی از آن نظر که به جامعه تعلق دارد نیز باید سنجید، عکس‌العملی که جامعه در مورد شهید نشان می‌دهد صرفاً به خود شهید تعلق ندارد یعنی صرفاً ناظر به این جهت نیست که برای شخص شهید موفقیت یا شکستی رخ داده است. مردم معمولاً درباره گریه اشتباه می‌کنند، خیال می‌کنند گریه همیشه معلول نوعی درد و ناراحتی است و خود گریه امری نامطلوب است. راز بقای امام حسین(ع) این است که نهضتش از طرفی منطقی است و از ناحیه منطق حمایت می‌شود و از طرف دیگر در عمق احساسات و عواطف راه یافته است. ائمه اطهار به گریه بر امام حسین، سخت توصیه کرده‌اند و حکیمانه‌ترین دستورها را داده‌اند. این گریه‌هاست که نهضت امام حسین(ع) را در اعماق جان مردم فرو می‌کند. روشن است که اگر مانند مسیحیان جشن می‌گرفتند نهضت امام حسین به انحراف کشیده می‌شد. شاید بدین‌جهت بزرگان دین دستور عزاداری و گریه داده‌اند.»(7)
حفظ آرمان‌ها و پیاده کردن اهداف اهل بیت(ع)
گریه بر اهل‌بیت(ع) در واقع با یک واسطه زمینه را براى حفظ آرمانهاى آنان و پیاده کردن اهدافشان فراهم مىکند. کسى نمىتواند منکر این حقیقت شود که نسل جدید در سنین کودکى، در مجالس عزادارى با فرهنگ اهل‌بیت آشنا مىشوند. براستی عزادارى و مجالس تعزیه، یکى از عناصر و عوامل برجسته‌ای است تا آموزه‌های نظرى و عملى امامان راستین، به نسلهاى آینده منتقل شود. مراسم عزادارى و‌گریه، به دلیل قالب و محتوا، بهترین راه براى تعلیم و تربیت نسل جدید و آشنایى آنان با گفتار و کردار اهل‌بیت است.
محبت، همدردی، معرفت‌افزایی و الگو‌پذیری
علاوه بر مطالب فوق برای غم و اندوه در غم اهل بیت(ع) و گریه بر آنها نکاتی وجود دارد که مىتوان در امور ذیل، آنها را خلاصه کرد: قرآن و روایات، دوستى خاندان رسول اکرم و اهل‌بیت را بر مسلمانان واجب کرده است(8) روشن است که دوستى لوازمى دارد و محبّ صادق کسى است که شرط دوستى را- چنان‌که باید وشاید- به جا آورد. یکى از مهم‌ترین لوازم دوستى، همدردى و همدلی با دوستان در مواقع سوگ یا شادى آنان است(9)؛ از این‌رو در احادیث، بر برپایى جشن و سرور در ایام شادى اهل‌بیت(ع) و ابراز حزن و اندوه در مواقع سوگ آنان، تأکید فراوان شده است. از سوی دیگر از آنجا که در فرهنگ شیعى، گریه باید از سر معرفت و شناخت باشد همدردى با آن عزیزان، در واقع یادآورى فضایل، مناقب و آرمانهاى آنان است و بدین شکل، آدمى را به سمت الگوگیری و الگوپذیرى از آنان سوق مىدهد. فردى که با معرفت برای امام حسین گریه مىکند شعور و شور، شناخت و عاطفه را درهم مىآمیزد و در پرتو آن، انگیزهاى قوى در او پدید می‌آید و هنگام خروج از مراسم عزادارى، مانند محبى مىشود که فعّال و شتابان، به دنبال پیاده کردن اوصاف محبوب در وجود خویشتن است.
پی‌نوشت‌ها:
1. یونس، 58.
2. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، دار الکتب الإسلامیه، تهران، 1365 هـ ش، ج 5، ص 87، ح 1.
3. مجلسى، محمدباقر، بحار‌الأنوار، مؤسسه الوفاء بیروت- لبنان، 1404 هجرى قمرى؛ ج 44؛ ص 278
4. همان، ص 285
5. همان ص 288
6. امام خمینی، روح‌الله، صحیفه نور، تهران، مرکز نشر آثار حضرت امام، چاپ 1، ج 13، ص 154.
7. شهید مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی(عج)، تهران، نشر صدرا، چاپ هفتم، ص 121.
8. شورى، آیه 23؛ هود، آیه 29.
9. محمد محمدی ری‌شهری، المحبه فى الکتاب والسنه، قم، دارالحدیث،بی تا، صص 170- 169 و 181- 281
محمدهادی خالصی