مرحوم آیت‌الله محمدی ری‌شهری

استجابت دعا موانعی دارد. موانع چیست که تا از خودمان دورش نکنیم، دعایمان مستجاب نمی‏شود؟ یکی از این موانع، «عُجب» است؛ یعنی خودم را می‏بینم و از خودم خوشم می‏آید. یکی دیگر، «حسد» است. نمی‏خواهم پیشرفت دیگری را ببینم، نمی‏خواهم او زنده باشد. یا این که «کبر» دارم. برای این که تکبّر از بین برود، سلام کن، بابا جان! چه مانعی دارد؟ تو در خانه‏ات فرزند کوچک داری. عملاً به او یاد بده، به آنها سلام کن.... یکی دیگر از موانع، «غیبت»
 است. خب داداش جون! غیبت نکن که عملت حبط شود. زبانت را نگه دار، بابا جان! «حبس زکات و سایر حقوق واجب» از موانع قبول است. وقتی به آقای حجّت(ره) گفتند: آقا! نماز باران بخوانید، ایشان فرمودند: هر وقت شما حقوق واجبتان را دادید، مانند ردّ مظالم، زکات، خمس و...، آن وقت بیایید!1
شرط استجابت دعا
«إنَّ الله لا یَستَجیبُ دُعاءً بِظَهرِ قَلبٍ ساه؛2 پروردگار، دعایی را که از روی غفلت باشد، مستجاب نمی‏کند». «الدُّعا» و «الدَّعوَة» به معنی خواستن است. اگر من با شما حرف می‏زنم، ولی حواسم جای دیگر باشد، فایده ندارد! پروردگار سِرّ و عَلن، تو را می‏بیند و می‏داند.... لذا وقتی زبان با دل توافق پیدا کرد، دعا مستجاب می‏شود؛ «فَأَقبِل بِقَلبِکَ ثُمَّ استَیقِن بِالإجابَة»3 یعنی اوّل با دلت به دعا توجّه کن. وقتی چنین توجّهی پیدا شد، یقین به اجابت پیدا کن.4
ششم. زیارت عاشورا
اهتمام به زیارت عاشورا
آیت‌الله حق‏شناس به زیارت عاشورا باوری راسخ داشت و ‏آن را گره‏گشای مشکلات بزرگ می‏دانست.5 
ایشان زیارت عاشورا را مانع گناه می‏دانست و می‏فرمود: «اصلاً زیارت عاشورا، زیارت و دعای مُهَذِّب است؛ یعنی تو را تهذیب می‏کند. با خواندن این زیارت واقعاً دلت نمی‏خواهد غیبت، توهین و اهانت کنی».6 همچنین می‏فرمود: «بنده اباعبدالله را طوری شناخته‏ام که با توسّل به ایشان، حتّی می‏شود آسمان را به زمین آورد».7
ایشان معمولاً پیش از روز چهلم، حاجتش برآورده می‏شد. پس از گرفتن حاجت هم گاهی قرائت آن را تا پایان چهل روز ادامه می‏داد و گاهی نیز به همان مقدار اکتفا می‏کرد.8
از نظر آیت‌الله حق‏شناس، گاهی جواب ندادن خدا به خاطر این است که دوست دارد بیشتر به سمت او بروی و بیشتر از او بخواهی. آنهائی که خدا بیشتر دوستشان دارد، جوابشان را دیرتر می‏دهد؛ امّا کسانی که تازه وارد شده‏اند، خدا زودتر حاجتشان را می‏دهد.9 
کسانی که خواندن زیارت عاشورا را تازه شروع کرده‏اند، ممکن است خدا روز سوم، حاجتشان را بدهد؛ ولی حاجت کسی را که خیلی دوستش دارد، روز چهلم می‏دهد. برآورده شدن حاجت خود حاج‌آقا بعضی وقت‏ها تا روز سی‌وهشتم یا چهلم هم طول می‏کشید و حتّی می‏فرمود: «گاهی تا چند روز بعد از چلّه هم نمی‏دهند».10
ایشان در بحث حاجت گرفتن از زیارت عاشورا، می‏فرمود: «شما نباید خدا را امتحان کنید. تو نمی‏توانی خدا را امتحان کنی. باید با اعتقاد بخوانی و حاجتت را بگیری». 
همچنین بر عجله نداشتن در روا شدن حاجت تأکید داشت 11 و می‏فرمود: «یک نفر حاجتی داشت و من به او گفتم: چهل روز زیارت عاشورا بخوان. روز چهلم بعد از خواندن آخرین‌بار، آمد سراغ من که: چرا حاجت من برآورده نشد؟ گفتم: کمی صبر کن عزیز من! مگر خامۀ رنگرزی است؟! کمی حوصله کن، حاجتت را هم می‏دهند».12
تأیید شیوۀ خواندن زیارت عاشورا
آیت‌الله حق‏شناس می‏فرمود: «زمانی که در قم بودم، یک‌بار می‏خواستم برای حاجتی، چلّۀ زیارت عاشورا را شروع کنم. چون رفقا معمولاً قبل از ظهر و بعدازظهر می‏آمدند، برای آن که کسی متوجّه این کار نشود، ناهار را به تأخیر انداختم و رأس ظهر را برای زیارت عاشورا خالی کردم. نماز ظهر و عصر را که می‏خواندم، بلافاصله شروع می‏کردم به خواندن زیارت عاشورا و بعد از آن، ناهار می‏خوردم. 
پانزده روز، این کار را انجام دادم. روز پانزدهم وقتی کتاب دعا را باز کردم که زیارت عاشورا شروع کنم، یکی از رفقا آمد پشت در و شروع کرد به در زدن. آن قدر در زد تا این که مجبور شدم بروم در را باز کنم؛ ولی یادم رفت کتاب دعا را ببندم. 
وقتی وارد شد و کتاب دعا را دید، متوجّه شد و گفت: «به‌به! زیارت عاشورا هم که می‏خوانی». 
همان به‌به که گفت، زحمت پانزده روز من بر باد رفت. برای همین، از فردا دوباره شروع کردم؛ امّا این‌بار رفتم حرم حضرت معصومه(س). گوشه‏ای از حرم می‏نشستم و عبایم را روی سرم می‏کشیدم که کسی سراغم نیاید. پس از چند روز، وقتی مشغول خواندن زیارت بودم، خانمی آمد بالای سر من و گفت: حاج آقا! خوابی یا بیدار؟ من یک مسئلۀ شرعی دارم! با این که آنجا آخوند و اهل علم زیاد بود، امّا آمده بود سراغ من! جوابش را دادم و این‌گونه شد که این چلّه نیز ناتمام ماند.
بار سوم به مقبرۀ علی بن بابویه،13 پدر شیخ صدوق رفتم. به خادم آنجا هم گفتم: من فعلاً هر روز می‏آیم اینجا و یکی دو ساعت مطالعه می‏کنم. اگر کسی سراغم را گرفت، من را نشان ندهید. 
چلّه را برای بار سوم شروع کردم؛ امّا چون دو بار موفّق به اتمامش نشده بودم، شک کردم که آیا این شیوه‏ای که من می‏خوانم، شیوۀ درستی است یا نه. شاید این که نمی‏توانم آن را به پایان برسانم، نشانۀ این است که این شیوه، مورد تأیید نیست. برای همین، آن را رها کردم. در همان روزها که در یکی از حجره‏های صحن جدید،14 مشغول درس دادن بودم، یک روز بعد از درس، شخصی پیغام داد که: فلان آقا با شما کار دارد. ایشان را نمی‏شناختم؛ امّا ظاهراً از علمای اهل همدان بود. ‏پرسید: اسم شما عبدالکریم حق‏شناس است؟ شما زیارت عاشورا می‏خوانی؟ تعجّب کردم و گفتم: زیارت عاشورا یک عبادت شخصی است. فکر نمی‏کنم سؤال از عبادت‏های شخصی، جا داشته باشد. گفت: من دیشب خواب دیدم که امام زمان(ع) از جلوی گذرِ خان15 می‏رفت و مرحوم آیت‌الله سیّد محمّدتقی خوانساری نیز پشت‌سر ایشان بود. بنده و شما هم پشت‌سر آنها حرکت می‏کردیم. حضرت رو به آقای خوانساری کرد و فرمود: این عبدالکریم حق‏شناس، زیارت عاشورا می‏خواند و شک می‏کند!».16 
آیت‌الله حق‏شناس می‏فرمود: «بعد از نقل این جریان، متوجّه شدم که زیارت عاشورا با این آدابی که من می‏خوانم،17 مورد تأیید
 است. برای همین دوباره به مقبرۀ پدر شیخ صدوق رفتم و مشغول خواندن زیارت عاشورا شدم تا این که حاجتم را گرفتم».18
آخرین چلّۀ زیارت عاشورا
آخرین زیارت عاشورای آیت‌الله حق‏شناس براساس اطّلاع بنده، برای شفای دختر مریض یکی از دوستان بود که به علّت فشاری که به قلب حاج آقا وارد کرد، قطع شد و به ثمر نرسید.19
ــــــــــــــــــــــــــــــ
1. مواعظ: ج۲ ص۱۰۱.
2. الکافی: ج۲ ص۴۷۳ ح۱ از امام صادق(ع).
3. ادامۀ روایت پیشین است.
4. مواعظ: ج۱ ص۵۶- ۵۷. در این‌باره، ر. ک: ص۱۷۶ (مناظرۀ یک عاقل با شیطان) و ص۲۲۲ (دل‏بستۀ دنیا نبودن).
5. به نقل از حجّت‌الإسلام سیّد عبّاس قائم‏مقامی.
6. مواعظ: ج۱ ص۸۱.
7. به نقل از حجّت‌الإسلام غلامحسن بخشی.
8. به نقل از آقای رضا مطلّبی کاشانی.
9. امام صادق: «إنَّ العَبدَ الوَلِیَّ لِلهِ يَدعُو الله فِی الأَمرِ يَنوبُهُ، فَيَقولُ لِلمَلَکِ المُوَكَّلِ بِهِ: اقضِ لِعَبدی حاجَتَهُ وَ لا تُعَجِّلها؛ فَإنّی أشتَهی أن أسمَعَ نِداءَهُ وَ صَوتَهُ، وَ إنَّ العَبدَ العَدُوَّ لِلهِ لَيَدعُو الله فِی الأَمرِ يَنوبُهُ، فَيُقالُ لِلمَلَکِ المُوَكَّلِ بِهِ: اقضِ لِعَبدی حاجَتَهُ وَ عَجِّلها؛ فَإنّی أكرَهُ أن أسمَعَ نِداءَهُ وَ صَوتَهُ؛ بندۀ دوست خداوند، در گرفتارى‏ای که برایش پیش مى‏آید، خداى را مى‏خواند. پس خداوند به فرشتۀ گماشته بر او مى‏فرماید: حاجت بنده‏ام را برآور ولی در آن شتاب مکن؛ زیرا دوست دارم ندا و صداى او را بشنوم. و بندۀ دشمن خدا در گرفتارى‏ای که برایش پیش مى‏آید، خداوند را مى‏خواند. پس به فرشتۀ گماشته بر او گفته مى‏شود: زود حاجت بنده‏ام را برآور که خوش ندارم ندا و صداى او را بشنوم» (الکافی: ج۲ ص۴۹۰ ح۷). برای دیدن روایات بیشتر در این‌باره، ر. ک: نهج‌الدعاء (با ترجمۀ فارسی): ج۱ ص۶۴۸.
10. به نقل از آقای سیّد رضا همایونی.
11. امام صادق(ع): «إنَّ العَبدَ إذا دَعا لَم يَزَلِ الله تَبارَکَ وَ تَعالىٰ فی حاجَتِهِ ما لَم يَستَعجِل‏؛ هرگاه بنده دعا کند، خداوند تبارک و تعالى پیوسته در کار حاجت اوست، به شرط آن که شتاب به خرج ندهد» (الکافی: ج۲ ص۴۷۴ ح۱). برای دیدن روایات بیشتر در این باره، ر. ک: نهج‌الدعاء (با ترجمۀ فارسی): ج۱ ص۲۵۰.
12. به نقل از حجّت‌الإسلام غلامحسن بخشی.
13. آرامگاه علی بن بابویه قمی (م ۳۲۹ ق) در سمت شرقی خیابان ارم و پس از خیابان انقلاب (چهارمردان) در کوچۀ ابن بابویه واقع شده است که به خیابان انقلاب هم راه دارد.
14. مقصود از صحن جدید، همان صحن ایوان آینه یا صحن بزرگِ حرم حضرت معصومه(س) است.
15. گذرِ خان، بازارچه‏ای مقابل میدان آستانۀ مقدّس حضرت معصومه(ص) است که یک سمت آن به خیابان ارم و سمت دیگرش به خیابان انقلاب (چهارمردان) منتهی می‏شود.
16. آقای رضا مطلّبی کاشانی می‏گوید: آیت‌الله حق‏شناس تا مدّتی گاهی می‏گفت: «من حق‏ناشناسم»؛ امّا پس از این سخن امام زمان(ع) می‏گفت: «شما هم به من حق‏شناس بگویید تا به حضرت، بی‏ادبی نشود».
17. شیوۀ اختصاصی ایشان دربارۀ خواندن زیارت عاشورا مطابق آنچه در تارنمای اینترنتی ایشان آمده، چنین است: ابتدا صد مرتبه «الله‌أکبر»، سپس یک مرتبه سلام آخر زیارت عاشورا (السلام علیک یا أبا عبدالله و علی الأرواح...)، آنگاه، یک مرتبه لعن آخر زیارت عاشورا (اللهم العن أوّل ظالم...)، پس از آن، قرائت زیارت عاشورا از ابتدا تا اوّلِ «اللهم العن أوّل ظالم...»، سپس دو رکعت نماز هدیه به محضر حضرت سیّدالشهدا(ع)، آنگاه صد مرتبه «ألله‌اکبر» و پس از آن، قرائت زیارت عاشورا از ابتدا تا انتها، همراه با صد لعن و صد سلام، و در پایان، دو رکعت نماز زیارت حضرت اباعبدالله(ع). نکته‏هایی که باید رعایت شوند: یک. انجام دادن این دستور تا چهل روز و بدون فاصله شدن بین روزها، دو. مراقبه در اعمال (انجام واجبات و ترک محرّمات)، سه. صدقه دادن هر روز بعد از اتمام آن برای سلامت امام زمان(ع)، چهار. انجام دادن آن در بین طلوع و غروب آفتاب، پنج. صحبت نکردن با کسی در بین قرائت زیارت، شش. مطّلع نشدن کسی جز اعضای خانواده از انجام این عمل، هفت: بانوان در ایّام عادت، زیارت را طبق دستور بالا بخوانند و بدون صحبت کردن، با اشاره به یکی از اهالی منزل مطّلع کنند تا نماز را به نیابت ایشان بخوانند و پس از اتمام نماز، ادامۀ زیارت را خودشان ادامه دهند و بخوانند 
(ر.ک: http://hoda.ws/site/ashoora). این نکته نیز در پایگاه اطّلاع‏رسانی حجّت‌الإسلام جاودان اضافه شده است که احتیاطاً به جای عبارت «وَ هذا یَومٌ فَرِحَت» عبارت «وَ یَومَ قَتلِ الحُسَینِ یَومٌ فَرِحَت» و به جای عبارت «إنَّ هذا یَومٌ تَبَرَّکَت» عبارت «إنّ یَومَ قَتلِ الحُسَینِ یَومٌ تَبَرَّکَت» قرائت شود (ر. ک: http://new.javedan.ir).
18. حجت‌الإسلام غلامحسن بخشی. حجت‌الإسلام محمّدعلی جاودان نیز به این جریان اشاره کرده است. آیت‌الله حق‏شناس خود نیز در سخنرانی‏اش آن را این‌گونه بیان کرده است: «بنده در صحن نوی قم درس می‏گفتم که یک نفر پیغام داد که: آن آقا با شما کار دارد. از دور او را دیدم، گفتم: بنده ایشان را نمی‏شناسم. گفت: ایشان می‏گوید که شما را می‏شناسد! تو عبدالکریم حق‏شناس هستی و من از علمای همدان هستم و با شما کاری دارم! وقتی به او رسیدم، بعد از سلام و احوالپرسی گفت: شما زیارت عاشورا می‏خوانی؟ گفتم: خیلی ببخشید! شما حق نداری که از عبادت کسی سؤال کنی! گفت: مقدّسگری نکن. من دیشب در عالم رؤیا دیدم که از طرف گذر خان، من و تو پشت سر آقای سیّد محمّدتقی خوانساری- که آن زمان زنده بود- می‏رویم و امام زمان(ع) هم جلوتر از ایشان می‏رود. آقا رو کرد به آقا سیّد محمّدتقی و فرمود: «این حق‏شناس زیارت عاشورا می‏خواند و شک می‏کند». من فهمیدم که آن زیارت عاشورایی که می‏خوانم، إن‌شاءالله امام زمان(ع) نحوه‏اش را امضا فرموده‏اند؛ چون زیارت عاشورا به طرق مختلفی رسیده و باید در این مسئله احتیاط کرد. بنده هم رفتم زیارت عاشورا را سر قبر مزار صدوق خواندم و حاجتم را گرفتم».
19. به نقل از حجّت‌الإسلام محمّدعلی جاودان.