آثار ارزش‌های اخلاقی، منحصر به آخرت نیست، بلکه دست‌کم بسیاری از ارزش‌ها، پیامدهای چندبعدی و چند جهتی دارند‌، به‌نحوی‌ که علاوه‌ بر نتایج اخروی، دارای آثار دنیوی نیز هستند. این آثار تا جایی است که ممکن است آثار وضعی عمل، دیگران و حتی محیط زندگی افراد را نیز تحت تأثیر قرار دهد. نماز یکی از ارزش‌هایی است که در منابع روایی درباره آثار و پیامدهای التزام و عدم التزام به آن، نکات فراوانی بیان شده است.
تاثیر اهتمام به نماز در افزایش رزق و روزی
اسباب رزق و روزی صرفاً مادی نیستند، بلکه عوامل و موانع غیرمادی نیز در وسعت و تنگی رزق مؤثر هستند(1) نماز ازجمله ارزش‌های اخلاقی است که تأثیرگذاری فراوانی در زندگی انسان دارد. در برخی آیات و روایات شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد التزام به نماز در رونق بخشیدن به رزق و روزی مؤثر است. نقل شده است که وقتى رسول اکرم(صلی‌‌الله‌‌علیه‌وآله‌) به فقرا و گرفتاران می‌رسید می‌فرمود: نماز بجا‌آورید و آیه «وَ أْمُرْأَهْلَکَ بِالصَّلاهِ وَ اصْطَبِرْعَلَیْها لا نَسْئَلُکَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُکَ وَ الْعاقِبَهُ لِلتَّقْوى‌»(2) را تلاوت می‌کردند(3). این روایت نشان می‌دهد یکی از راه‌های وسعت بخشیدن به روزی، اهتمام به نماز است.
سبک‌ شمردن نماز، عامل از بین رفتن برکت
علاوه‌بر آنکه اهتمام به نماز موجب برکات مادی در زندگی می‌شود به‌نحوی‌ که به‌عنوان یک عامل غیرمادی در رونق رزق و روزی مطرح است، شواهد روایی نشان می‌دهد سبک‌شمردن نماز به ‌عنوان مانع در برکت رزق مطرح است به‌گونه‌ای ‌که برکت در رزق­ و ­روزی را از بین می‌برد و در تنگی معیشت مؤثر است. رسول اکرم(ص) در فرمایشی درباره تاثیر سبک‌شمردن نماز در ابتلاهای دنیوی و اخروی و از جمله در تنگی رزق می‌فرماید: «هرکس از زن و مرد، نماز را سبک بشمارد خداوند برکت را از عمر و رزق­ و­ روزی او برمی‌‏دارد.»(4)
 در قرآن‌کریم از یک‌سو نماز ذکر خدا دانسته شده است: «نماز را برای یاد من به پادار»(5) و از سوی دیگر فرموده است: «هرکس از ذکر من سر باز بزند، معیشت تنگی خواهد داشت.»(6) در نتیجه به نظر می‌رسد آیه مورد اشاره دلالت بر آن دارد که عدم اهتمام به نماز، می‌تواند موجب تنگی در رزق شود.
عدم اهتمام به نماز اول وقت، مصداق سبک‌ شمردن نماز
گفته شد سبک‌شمردن و کاهلی نسبت به نماز موجب بی‌برکتی رزق ­و­ روزی می‌شود؛ اما باید دانست سبک‌شمردن نماز دارای مراتب است و به این معنی نیست که فرد گاهی نماز بخواند و گاهی نخواند که آن، عملی خلاف شرع و گناه کبیره است بلکه عدم اهتمام به نماز اول وقت از مصادیق سبک‌شمردن نماز به شمار می‌رود. امام صادق‌(ع) در تفسیر آیه 4 و 5 سوره ماعون فرموده است: «تَاخیرُالصّلاهِ عَن اَوّل وَقتها لِغیرِعذرٍ؛ مراد از بی‌اعتنايی به نماز در آیه، تأخیر آن از اول وقت بدون عذر است.»(7) و اگر کسی بگوید: «نمی‌رسم نماز اول وقت بخوانم»، چنانچه بدون عذر موجه و از روی بی‌اعتنایی و سهل‌انگاری باشد، به معنای سبک‌شمردن نماز است. در حالی که می‌توان با برنامه‌ریزی صحیح، به نماز اول وقت اهتمام داشت. در همین رابطه توجه به امور ذیل می‌تواند در توفیق نماز اول وقت مؤثر باشد:
- تنظیم برنامه‌های روزانه به‌نحوی ‌که با نماز اول وقت تداخل ایجاد نکند؛
- توجه به ‌وقت اذان و محور قرار دادن آن در تنظیم برنامه‌های روزانه؛
- رفتن به مسجد و مقید بودن به آن؛ چون موجب اهتمام به نماز اول وقت و توفیق بر آن خواهد شد؛
- افزایش معرفت دینی درخصوص جایگاه نماز و اهمیت نماز اول وقت.
وظیفه زوجین در قبال همسر کاهل نسبت به نماز
فارغ از اینکه اهتمام به نماز و یا کاهلی نسبت به آنچه تاثیری بر رزق­ و ­روزی دارد و بر فرض که سستی نسبت به نماز، توسط فرد یا همسر او، هیچ اثر منفی در روزی آنها نداشته باشد، وظیفه دینی انسان مسلمان، توجه و اهتمام به نماز به ‌عنوان یکی از واجبات دینی است. نمازخواندن صرف‌نظر از کارکردهای دنیوی آن، دستور خدای متعال و در نتیجه نشانه بندگی و گردن نهادن به امر او است. امام رضا‌(ع) در پاسخ نامه‌ای از شیعیان که درباره فلسفه نماز و علت تشریع آن سؤال کرده بود چنین پاسخ فرمود: «أَنَّ عِلَّهَ الصَّلَاهِ أَنَّهَا إِقْرَارٌ بِالرُّبُوبِیَّهِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ خَلْعُ الْأَنْدَاد؛ علت تشریع نماز این است که توجه و اقرار به ربوبیت پروردگار است.»(8) 
بنابراین حتی اگر به جهت مادی وضع زندگی فرد مناسب باشد و نیاز مالی نیز نداشته باشد و یا نماز در رزق اثر نگذارد، بازهم در وظیفه او نسبت به اهتمام به نماز هیچ تفاوتی ایجاد نمی‌کند و بنابر همین ضرورت، زوجین وظیفه دارند در قبال سستی و بی‌توجهی همسر خود نسبت به نماز، حساسیت داشته باشند و تلاش کنند تا همسر آنها به نمازخواندن مقید باشد و از سستی نسبت به نماز پرهیز کند. زوجین وظیفه دارند در قبال همسرِ کاهل­ نماز زمینه اصلاح او را به هر وسیله مشروع و اخلاقی و با تشویق و زبان نرم فراهم کنند. البته نباید به خشونت که حاکی از بداخلاقی و ناسازگاری باشد روی بیاورند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. سید علی خامنه‌ای، از ژرفای نماز، چاپ بیست و هفتم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1390.
2. وارسته، حمید، بهشت وصال، بررسی آثار تربیتی، اجتماعی و فرهنگی نماز، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما، 1384.
3. دولتی، فاطمه، بی‌نمازها خوشبخت‌ترند، تهران، ستاد اقامه نماز، 1398.
پی‌نوشت‌ها:
1. البته باید توجه کرد که اسباب معنوی، جای اسباب مادی مانند کار، تلاش، برنامه‌ریزی و همت را نمی‌گیرند.
2. طه، آیه ۱۳۲.
3. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، زبده البیان فی احکام القرآن، قم، مؤمنین، 1378 ش، ص ۵۱؛ زمخشری، محمود، الکشاف‌، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407 ق، ج ۳، ص ۹۹.
4. حسین بن محمدتقی نوری طبرسی، مستدرک الوسائل‌، بیروت، مؤسسه آل‌البیت‌(ع) لإحیاء التراث، 1408 ق،، ج 3، ص 23.
5. طه، آیه 14.
6. طه، آیه 124.
7. شیخ حر عاملی، وسائل‌الشیعه، تهران، دارالکتب‌الاسلامیه، 1364 ش، ج 4، ص 124.
8.شیخ حر عاملی، وسائل‌الشیعه، تهران، دارالکتب‌الاسلامیه، 1364 ش، ج 3، ص 40.
روح‌الله شهریاری