انتظار فرج امام زمان (عج)، به معنای چشم‌به‌راه بودن ظهور آخرین ذخیره الهی و آماده شدن برای یاری او در برپایی حکومت عدل و قسط در سراسر گیتی است. (1) 
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) این انتظار را با فضیلت‌ترین اعمال امت خود دانسته است: أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.(2)  این انتظار اثرات معنوی و مادی برای زندگی دنیوی انسان به دنبال دارد که در ادامه در دو سطح به برخی از آنها اشاره 
می‌شود.
انتظار مثبت و منفی و آثار آنها
انتظار فرج امام زمان را می‌توان به دو دسته مثبت و منفی تقسیم کرد. اگر کسی در انتظار امام زمان باشد و در عین حال، برای تحقق آرمان‌های مهدوی و تعجیل در فرج ایشان بکوشد، انتظارش مثبت و مطلوب است؛ اما اگر کسی انتظار را با انزواطلبی و بی‌تفاوتی نسبت به مسائل جامعه یکی گرفت، انتظارش منفی و نامطلوب است. انتظار مثبت دارای آثار متنوع مفیدی است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود:
* گسترش امیدهای انسان در فراز و نشیب‌های زندگی.
* ایجاد پویایی و نشاط و روحیه خستگی‌ناپذیر در مواجهه با موقعیت‌های سخت. 
* رسیدن به جامعه متحد از طریق هدف‌گذاری مشترک درباره آینده. 
* احساس حضور امام و ارتباط دلی با ایشان در لحظات خوش و ناخوش زندگی. 
* ایجاد آمادگی در همه ابعاد علمی و اخلاقی 
* و...
اینها بخشی از آثاری است که منتظران توسط انتظار مثبت به آن دست می‌یابند. روشن است که انتظار منفی، نه تنها آثار یادشده را ندارد بلکه به سبب پیامدهای منفی (گوشه‌نشینی، انزوا و متفرق شدن و دست برداشتن از اقدام و تلاش) اصلا مطلوب نیست و مورد تایید دین نیز نمی‌باشد.(3)
آثار انتظار فرج از منظر دینی
درباره فوائد فرج در زندگی انسان، در روایات شیعه، مطالب قابل توجهی وجود دارد از جمله اینکه: 
* انتظار فرج، سبب رشد معنوی انسان می‌شود چنان‌که مفصل بن عمر از امام صادق‌(ع) نقل کرده که ایشان فرمود: « أَقْرَبُ مَا یَکُونُ الْعِبَادُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَرْضَى مَا یَکُونُ عَنْهُمْ إِذَا افْتَقَدُوا حُجَّهَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَمْ یَظْهَرْ لَهُمْ وَ لَمْ یَعْلَمُوا بِمَکَانِهِ وَ هُمْ فِی ذَلِکَ یَعْلَمُونَ أَنَّهُ لَمْ تَبْطُلْ حُجَجُ اللَّهِ عَنْهُمْ وَ بَیِّنَاتُهُ فَعِنْدَهَا فَتَوَقَّعُوا الْفَرَجَ صَبَاحاً وَ مَسَاء...؛ نزدیک‌ترین و پسندیده‌ترین حالت بندگان به خداوند متعال آن گاه است که حجت خدا ناپدید شود و بر آنها آشکار نباشد و جایش را ندانند و با این حال بدانند که حجج خدا باطل نشده، در این زمان هر صبح و شام در امید فرج باشید...»(4) در این روایت اشاره شده که انتظار فرج داشتن، رابطه تنگاتنگی با رضایت پروردگار دارد.
* انتظار فرج، سبب افزایش رزق و صبر می‌شود؛ چنان‌که امام کاظم‌(ع)در حدیثی فرمود: « أَمَا عَلِمْتَ أَنَّ مَنِ ارْتَبَطَ دَابَّهً مُتَوَقِّعاً بِهِ أَمْرَنَا وَ یَغِیظُ بِهِ عَدُوَّنَا وَ هُوَ مَنْسُوبٌ إِلَیْنَا أَدَرَّ اللَّهُ رِزْقَهُ وَ شَرَحَ صَدْر...؛ مگر نمی‌دانی کسی که چارپایی را نگهداری کند که با آن چارپا منتظر امر قیام ما باشد و با آن به دشمن ما خشم بورزد در حالی که منسوب به ما باشد، خداوند رزق و روزی‌اش را جاری می‌کند، سینه‌اش را گشاده می‌گرداند...»(5) 
* انتظار فرج و گشایش، خودش سبب گشایش است؛ چنان‌که امام سجاد‌(ع) در حدیثی می‌فرماید: « انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنْ أَعْظَمِ الْفَرَج؛ انتظار فرج و گشایش، از بالاترین گشایش‌ها است.»(6) 
همچنین از امام صادق‌(ع)روایت شده که حضرت فرمود: «ای ابا بصیر... خود انتظار فرج و گشایش، سبب گشایش امور خواهد بود.»(7) 
روشن است که گشایش،هم می‌تواند ناظر به امور مادی باشد و هم ناظر به امور معنوی.(8)
نتیجه:
انتظار فرج، به معنای امیدواری به ظهور آخرین منجی و آماده شدن برای یاری ایشان در برپایی حکومت حق، با فضیلت‌ترین اعمال امت دانسته شده است و قطعا دارای آثار متنوع مفیدی است که در متن به برخی از آنها اشاره شد. روشن است که انتظار منفی و نامطلوب، فاقد آثار یاد شده است و مورد تایید نمی‌باشد.
پی نوشت‌ها:
1. آصفی، محمد مهدی، انتظار پویا، تهران، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی‌(ع)‌، 1383ش، ص 23؛ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، قم، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود‌،1386ش، ج1، ص 76. 
2. ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین‌، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، اسلامیه، 1395ق، ج2، ص 644.
3. برای مطالعه بیشتر، رک: کاظمی، سیدعلی، بررسی آثار دنیوی انتظار فرج امام مهدی از منظر روایات، فصلنامه مهدویت، پاییز 1402ش، شماره 46، صص122-123.
4. ابن بابویه، کمال الدین‌، ج2، ص 337.
5. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق، ج6، ص 535.
6. ابن بابویه، کمال الدین‌، ج1، ص 320.
7. «قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَتَى الْفَرَجُ فَقَالَ یَا أَبَا بَصِیرٍ وَ أَنْتَ مِمَّنْ یُرِیدُ الدُّنْیَا مَنْ عَرَفَ هَذَا الْأَمْرَ فَقَدْ فُرِّجَ عَنْهُ بِانْتِظَارِه‏.»: ابن ابی زینب، محمد بن ابراهیم، الغیبه للنعمانی، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، نشر صدوق، 1397ق، ص 330.
 8. برای مطالعه بیشتر، رک: کاظمی، بررسی آثار دنیوی انتظار فرج امام مهدی‌(ع) از منظر روایات، صص 124-131.
* مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی