استاد برجسته درس خارج حوزه در کنگره بین‌المللی میرزای نائینی با تجلیل از جایگاه علمی و سیاسی این فقیه بزرگ آن مرحوم را از ارکان احیای عقلانیت دینی، پایه‌گذاران اندیشه نوین اسلامی و مدافع پیوند دین و سیاست در دوران مشروطه دانست.
کنگره بین‌المللی علامه میرزای نائینی صبح پنجشنبه در مدرسه علمیه امام کاظم(ع) قم برگزار شد.
آیت‌الله جعفر سبحانی، از مراجع تقلید در این کنگره، جملاتی را از علمای بزرگ نجف در توصیف مرحوم علامه نائینی قرائت کرد و گفت: آخوند خراسانی با تعبیر «فقیهی مطمئن، ادیب و مدرس برجسته» آن مرحوم را توصیف کرده است و دیگر بزرگان نیز تعابیر بلندی دارند.
وی به مواضع نائینی در عصر مشروطه نیز اشاره کرد و افزود: برخی تصور داشتند که مرحوم نائینی از سیاست کناره گرفته است، درحالی‌که از ابتدای نهضت مشروطه تا پایان عمر، دفاع وی از مشروطه مشروعه محسوس بود و کتاب «تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله» را باید پاسخ قرآنی و روایی وی به انحراف مشروطه از مسیر اسلامی دانست.
آیت‌الله سبحانی به تلاش عده‌ای در تهی کردن مشروطه از محتوای دینی پرداخت و گفت: میرزای نائینی آشکارا در برابر آنان ایستاد و با بیان علمی و قرآنی، از پیوند دین و آزادی مشروع دفاع کرد؛ وی نه‌تنها سیاست را از فقه جدا نکرد، بلکه آن را بخشی از مسئولیت فقیه در برابر جامعه دانست.
به گزارش رسا، این مرجع تقلید با بیان اینکه مرحوم نائینی در عین‌ حال حضور فعال در سیاست، اهل تقوا و پارسایی بود، اظهار داشت: مرحوم نائینی از جاه‌طلبی پرهیز داشت؛ حافظه قوی، دقت علمی و شیوه آرام در تدریس از ویژگی‌های برجسته او بود؛ وی از استادان بزرگ خود مانند سید محمد بشارتی و جهانگیرخان قشقایی تأثیر پذیرفت و عقلانیت فلسفی را با اجتهاد اصولی درآمیخت و در مباحث اصولی خود مباحث فلسفی را نیز مطرح کرده است.
وی با بیان شاگردپروری میرزای نائینی خاطرنشان کرد: آن مرحوم با تربیت نسل بزرگی از علما، میراثی ماندگار از اندیشه اجتهادی برجای گذاشت؛ روش او در تحلیل مفاهیم فقهی و اجتماعی، هنوز هم در حوزه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. مرحوم نائینی نماد عالمی است که علم، عقل و ایمان را در خدمت دین قرار داد و در دوران ظلم و استبداد، راهی روشن برای امت اسلامی باز کرد.
 آیت‌الله اعرافی: علم اصول در پنجه علمی نائینی ورزیده شد
آیت‌الله علیرضا اعرافی، رئیس کنگره میرزای نائینی و مدیر حوزه‌های علمیه نیز در این کنگره با اشاره به استفتائات به‌جا مانده از مرحوم نائینی، آن را مطلع از مسائل مستحدثه توصیف کرد و افزود: علم اصول با نائینی یک جهش بزرگ را به‌رغم همه نوآوری‌های آیات وحید بهبهانی، شیخ انصاری و آخوند خراسانی به خود دید و اصول در پنجه علمی نائینی ورزیده شد. اصول میرزای نائینی نظام‌مند، حاوی مباحث و تحقیق‌های جدید و همچنین دارای یک دستگاه عمیقی است که افزون بر قواعدی که در استنباط احکام نیاز است، تحلیل‌های زبان شناسی دقیق نیز دارد.
وی بیان داشت: نائینی در عصر بعد از جنگ جهانی و فروپاشی عثمانی زندگی کرده و تحولات غرب قرن بیست را می‌فهمد و استعمار کشنده غرب را درک کرده است. آشفتگی جهان عرب و جهان اسلام را متوجه بود و در آن روزگار تن آسایی و عزلت را انتخاب نکرد و وسط میدان نقش‌آفرینی کرد. وی با آگاهی از الگوی حکمرانی و تحولات زمانه در مهم‌ترین نهضت‌های ایران و عراق در روزگار خود کنشگری کرد و در کنار میرزای شیرازی به عنوان پرچمدار حضور داشت.