فصل دهم
اصلاح الگوی مصرف
اشاره
یکی از حوزه‌هایی که بایستی مورد توجه قرار گیرد، الگوی مصرف و پرهیز از اسراف است. قناعت، اصلاح الگوی مصرف، مصرف درست، پرهیز از اسراف، از جمله آموزه‌های مهم اسلام برای سبک زندگی اسلامی و ایجاد تمدن بزرگ الهی است و از آن‌جا که امروز در عرصة مصرف‌گرایی و تجمّلات و تشریفات در جامعه دیده می‌شود، عارضه‌ای تحمیلی و نتایج فرهنگ تهاجمی غرب است. اصلاح این عارضه، تأثیر بسزایی در پیشرفت علمی، تولیدی و استقلال اقتصادی کشور دارد.
رهبر معظم انقلاب اسلامی، اصلاح الگوی مصرف را یکی از شعارهای اصلی و مدت‌دار انقلاب اسلامی عنوان کرده و تأکید زیادی بر پرهیز از اسراف دارند. این موضوع یکی از حوزه‌های مهم در اقتصاد مقاومتی است، لذا باید برای اصلاح آن به فرهنگ‌سازی روی آورد. سبک زندگی مسئولان و نخبگان جامعه نقش مهمی در الگوسازی و اصلاح نگاه مصرف‌گرایانة جامعه دارد. اصلاح الگوی مصرف، رفاه عمومی جامعه را به دنبال خواهد داشت.
اصلاح الگوی مصرف
بايد خودمان را اصلاح كنيم. بايد الگوى مصرف جامعه و كشور اصلاح شود. ما الگوى مصرفمان غلط است. چه جورى بخوريم؟ چه بخوريم؟ چه بپوشيم؟ تلفن همراه توى جيبمان گذاشته‌ايم، به مجرد این‌که يك مدل بالاتر وارد بازار مي‌شود، اين را كأنّه دور مى‌اندازيم و آن مدل جديد را بايد بخريم؛ چرا؟! اين چه هوس‌بازى‌اى است كه ما به آن دچار هستيم.(214)
حرکت به سوی اصلاح الگوی مصرف
ما بايستى الگوى مصرف را اصلاح كنيم. ما بايستى به سمت اصلاح الگوى مصرف حركت كنيم. مسئولان كشور در درجة اوّل- چه قوّة مقننه، چه قوّة مجريه، و چه ساير مسئولان كشور؛ قوّة قضائيه و غير آنها - و اشخاص و شخصيتها در رتبه‌هاى مختلف اجتماعى، و آحاد مردم ما از فقير و غنى، بايستى به اين اصل توجه كنند كه بايد الگوى مصرف را اصلاح كنند. اين‌جور مصرف كردن در همة زمينه‌ها- در امور ضرورى زندگى، در زيادیهاى زندگى- مصرف كردن بى‌رويه و بدون منطق و بدون تدبير عقلانى، به ضرر كشور و به ضرر آحاد و اشخاص ماست. من از عموم مردم و بخصوص از مسئولان درخواست می‌کنم، خواهش می‌کنم كه در اين زمينه فعاليت خودشان را در اين سال زياد كنند، افزايش بدهند و براى اصلاح الگوى مصرف برنامه‌ريزى كنند.(215)
جلوگیری از اسراف و تضییع اموال جامعه، اصلاح الگوی مصرف
يك اقدام اساسى در زمينة همين پيشرفت و عدالت، آن مسأله‌اى است كه من در پيام نوروزى خطاب به ملت عزيز ايران عرض كردم؛ و آن مسئله مبارزة با اسراف، حركت در سمت اصلاح الگوى مصرف، جلوگيرى از ولخرجیها و تضييع اموال جامعه است؛ اين بسيار مسئله مهمى است. البته بار اوّلى نيست كه ما اين مطلب را مطرح می‌کنيم. من در همين ديدار اوّل سال، در نوبتهاى متعددى در همين جا خطاب به مردم عزيزمان دربارة اسراف، دربارة ولخرجى و تضييع اموال و لزوم صرفه‌جویى مطالبى را عرض كردم، اما اين مسئله تمام نشده است؛ اين مقصود، آنچنان كه بايد و شايد برآورده نشده است. لازم است به عنوان يك سياست، ما مسئله صرفه‌جویى را در خطوط اساسى برنامه‌ريزى‌هايمان در سطوح مختلف اعمال كنيم. مردم عزيزمان توجه داشته باشند كه صرفه‌جویى به معناى مصرف نكردن نيست؛ صرفه‌جویى به معناى درست مصرف كردن، بجا مصرف كردن، ضايع نكردن مال، مصرف را كارآمد و ثمربخش كردن است. اسراف در اموال و در اقتصاد اين است كه انسان مال را مصرف كند، بدون این‌که اين مصرف اثر و كارایى داشته باشد. مصرف بيهوده و مصرف هرز، در حقيقت هدر دادن مال است. جامعة ما بايد اين مطلب را به عنوان يك شعار هميشگى در مقابل داشته باشد، چون وضع جامعة ما از لحاظ مصرف، وضع خوبى نيست. اين را من عرض می‌کنم؛ ما بايد اعتراف كنيم به اين مسأله. عادتهاى ما، سنتهاى ما، روشهاى غلطى كه از اين و آن ياد گرفته‌ايم، ما را سوق داده است به زياده‌روى در مصرف به نحو اسراف. يك نسبتى بايد در جامعه ميان توليد و مصرف وجود داشته باشد؛ يك نسبت شايسته‌اى به سود توليد؛ يعنى توليد جامعه هميشه بايد بر مصرف جامعه افزايش داشته باشد. جامعه از توليد موجود كشور استفاده كند؛ آنچه كه زيادى هست، صرف اعتلاى كشور شود. امروز در كشور ما اين‌جورى نيست. مصرف ما به نسبت، از توليدمان بيشتر است؛ اين، كشور را به عقب مي‌رساند؛ اين، ضررهاى مهم اقتصادى بر ما وارد می‌کند؛ جامعه دچار مشكلات اقتصادى مي‌شود. در آيات شريفة قرآن بارها راجع به پرهيز از اسراف در امور اقتصادى تأكيد شده؛ اين به خاطر همين است. اسراف، هم لطمة اقتصادى مي‌زند، هم لطمة فرهنگى مي‌زند. وقتى جامعه‌اى دچار بيمارى اسراف شد، از لحاظ فرهنگى هم بر روى او تأثيرهاى منفى مي‌گذارد.(216)
اصلاح الگوی مصرف، برنامة طولانی
يك نکتة ديگر هم عرض بكنم. امسال ما اعلام كرديم سال اصلاح الگوى مصرف؛ همه هم استقبال كردند؛ مسئولان استقبال كردند، مردم- هر كدام صدايشان به ما رسيد- استقبال كردند، متخصّصين و نخبگان و افراد مطّلع در زمينه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاى اجتماعى و اقتصادى استقبال كردند، گفتند عجب شعار درستى است، شعار خوبى است؛ خوب، چه شد؟ سه، چهار ماه متأسفانه كشور دنبال همين هيجانهاى كاذب، در اين زمينه وقت را از دست داد. ما الآن در پايان نيمة اوّل سال قرار داريم. البته اصلاح الگوى مصرف مخصوص يك سال نيست، سالها طول مي‌كشد. من ايّام عيد هم اين را گفتم؛ شايد ده سال طول بكشد كه انسان بخواهد اين كار را بكند، اما بايد شروع كنيم. مسئولان بايد در اين زمينه تلاش كنند، كار كنند، همكارى كنند، دانشگاهها، افراد مطّلع، حوزه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاى علميه، هر كدام نقشى دارند؛ ان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شاءالله اين نقش را ايفا كنند و بتوانيم به كمك الهى، با همّت دولت محترم كه در اين زمينه بايد پيشتاز باشد و پيشرو باشد و با كمك مردم، اين كار را پيش ببريم.(217)
تنظیم برنامه‌های متناسب با سیاستها برای اصلاح الگوی مصرف
خوب، از دوران بیست سالة چشم‌انداز- همین‌طور که اشاره شده- حدود یک چهارمش گذشته. یک برنامه، که برنامة چهارم توسعه باشد، تمام شده؛ امسال سال اوّل برنامة پنجمیم. البته در برنامة چهارم خیلی کارها انجام گرفته. طبق گزارشهایی که دادند و شنیدید و این گزارشها درست هم هست، کارهای بسیار مهمی انجام گرفته، لیکن در عین حال برخی از کارها هم هست که انجام نگرفته و باید انجام بگیرد. سیاست‌گذاری‌ها درست است. سیاستهای اعلام شده در حوزة اصلاح الگوی مصرف، سیاستهای کلی نظام اداری، سیاستهای کلی اشتغال و سیاستهای اصل 44- اینهایی که ابلاغ شده- همه‌اش با هم هماهنگ است. اگر بتوانیم برنامه را بر طبق این سیاستها تنظیم کنیم و پیش ببریم و در عالم واقعیت تحقق پیدا کند، ما خیلی خواهیم توانست از این ظرفیتی که اشاره کردم، استفاده کنیم. این سیاستها یک انسجامی را به وجود می‌آورد و انسجام لایه‌های مختلف تحرک اقتصادی را تأمین می‌کند.(218)
اصلاح الگوی مصرف، مسئله اساسی
سال گذشته ما عرض كرديم: سال اصلاح الگوى مصرف. من همين جا در روز اوّل سال تصريح كردم: اصلاح الگوى مصرف چيزى نيست كه در يك سال بتواند اتفاق بيفتد. سال گذشته را گفتيم سال شروع حركت به سمت اصلاح الگوى مصرف است. خوب، حركتى آغاز شد. من نمي‌توانم اين را بگويم كه الگوى مصرف اصلاح شد؛ نه، ما هنوز خيلى فاصله داريم. تا وقتى الگوى مصرف را اصلاح نكنيم، تا وقتى ندانيم آب را چه جور بايد مصرف كرد، برق را چه جور بايد مصرف كرد، نان را چه جور بايد مصرف كرد، پول را چه جور بايد مصرف كرد، تا اينها را درست مصرف نكنيم، راههاى مصرف را ندانيم، مشكلات ما به حال خود باقى خواهند ماند. بايد ما اصلاح الگوى مصرف را دنبال كنيم. سال 88 مسئولان كارهایى كردند، برنامه‌ريزى‌هایى كردند، تحقيقاتى كردند، اما اين كار نبايد متوقف بماند. اين، جهت را نشان داد؛ معلوم شد كه در سال 88 مسئله اصلاح الگوى مصرف يك مسئله اساسى است و بايد دنبال شود. امسال هم همين است. امسال ما عرض می‌کنيم همّت بيشتر. اين همّت بيشتر مخصوص امسال نيست. همّت برتر مخصوص سال 89 نيست. ما بايد اين را به عنوان يك انگشت نمايشگر راه در مقابل چشم خودمان قرار بدهيم؛ همّتمان را نبايد كم كنيم. كارهاى بزرگى داريم، اهداف بلندى در مقابل ماست؛ بايد همّت را بلند داشت تا بتوانيم به آن هدفها برسيم. كار هم بايد بيشتر بشود. كار بايد متراكم‌تر بشود تا بتوانيم به آن اهداف برسيم.(219)
پانوشتها:
214 - بيانات مقام معظّم رهبری دراجتماع بزرگ زائران و مجاوران حضرت علي‌بن‌موسي‌الرضا(ع)، 01/01/1388.
215 - پيام نوروزى رهبر انقلاب به مناسبت آغاز سال 1388، 01/01/1388
216 - بيانات مقام معظّم رهبری در اجتماع بزرگ زائران و مجاوران حضرت علي‌بن‌موسي‌الرضا(ع)، 01/01/1388.
217 - بیانات مقام معظّم رهبری در خطبه‌هاى نماز عيد سعيد فطر، 29/06/1388.
218 - بیانات مقام معظّم رهبری در دیدار فعالان بخشهای اقتصادی کشور، 26/5/1390.
219 - بيانات مقام معظّم رهبری در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوي، 01/01/1389.
پاورقي كيهان - ۱۹/ ۱۲ / ۱۳۹۳