۲۷۹ - رهبر انقلاب: زیبایی های ماه مبارک رمضان در بیان رهبری ۱۳۹۹/۰۲/۳۱
تكبّر، سم راه تکامل
يكى از صفاتى كه مانع راه كمال انسانى است و در قرآن، به عبارات گوناگون و در جاهاى فراوان و همچنين در روايات و فرمايش‌هاى ائمّه (عليهمالسّلام)، نسبت به آن صفت پرهيز داده شدهايم و برحذر داشته شدهايم، صفت تكبّر و خودبزرگبينى است. اين صفت، براى پيشرفت انسان در مدارج معنوى، چيز بسيار خطرناكى است. هدف نهايى از اينهمه جنجالهايى كه از اول تاريخ بوده است يعنى آمدن پيامبران، مبارزات فراوان، دو صف شدن حق و باطل، جنگها، نبردها، درگيري‌ها، صبرها بر مشكلات، تلاش عظيم اهل حق، حتّى تشكيل حكومت اسلامى و استقرار عدل اسلامى، تكامل و كمال انسان و نزديك شدن او به خداست. همه چيز، مقدّمه اين است؛ ولى تكبّر حالتى است كه اگر در كسى وجود داشت، او دچار خودشگفتى مىشود و وقتى خودش، كارش، معلوماتش و خصوصياتِ فردي‌اش را مورد توجّه قرار مىدهد، حس اعجاب به او دست مىدهد و به نظرش بزرگ و زيبا و مطلوب مىآيد. شايد بشود گفت كه بزرگ‌ترين مانع و بدترين درد و بيمارى در راه تكامل بشرى، عبارت از خود را بزرگ ديدن، خود را پاك و بىغش ديدن، خود را قدرتمند و توانا ديدن و خود را برتر از ديگران مشاهده كردن است.
يكى از خصوصيات تكبّر، اين است كه انسان خودش را از ديگران بزرگ‌تر ببيند. معناى تكبّر اين نيست؛ اين يكى از خصوصيات تكبّر است. اين، چيز خيلى خطرناك و عجيبى است. انسان وقتى آيات قرآن را ملاحظه مىكند، مىبيند روى اين صفت كه با اسم‌هاى گوناگونى هم از آن ياد شده: استعلا، علوّ، استكبار، تكبّر خيلى تكيه شده و انسان مؤمن كه در راه خدا حركت مىكند، از اين خصوصيّت خيلى برحذر داشته شده است.
براى كسى كه خود را مقتدر ببيند، تكبّر فرق نمىكند. اين، نوعى از تكبّر است. انسان خود را داراى قدرت و غنا و بىنيازى احساس كند، يا خود را داراى علم و دانش احساس كند و هر چيزى كه به او عرضه مىشود، چون به علم و دانش خود خيلى معتقد است، همه چيز را با دانش خود تطبيق بكند؛ هرچه در دايره علم او گنجيد، آن درست است؛ هر چيزى در دايره علم او نگنجيد، آن را رد خواهد كرد! اين هم شعبهای از تكبّر و يكى از انواع خطرناك آن است. حتّى براى كسانى هم كه اهل عبادت و زهد و توجّه به خدا و تلاش معنوى هستند، تكبّر در كار و رشته خودشان وجود دارد. همان عُجبى كه انسانِ عابد و زاهد، به عبادت خود پيدا مىكند، يكى از شُعَب تكبّر است؛ خود را بزرگ ديدن، خود را پاك ديدن، خود را برتر از ديگران ديدن.
شب قدر را كسى به دعا و مناجات و گريه و توجّه به خدا و نماز و استغفار و امثال اينها بگذراند، بعد فرداى آن روز، وقتىكه در بين جمع مىآيد و مردم را در خيابان‌ها مشغول كار خودشان مىبيند، در دل خود بگويد: اى بيچارهها! شما ديشب در چه حالى بوديد، ما چه حالى داشتيم؛ شما غافل بوديد! يعنى خود را از ديگران بالاتر حساب كند و اين چنين بپندارد. هركدام از اينها باشد، براى پيشرفت تكاملى انسان، سم قاتل است.
امثال ما افراد معمولى، دچار تكبّرهاى عاميانه هستيم. آن كسانى كه در درجات معنوى سير مىكنند و مقامات بالاترى را مىبينند، آنها هم در هر رتبه و شأنى كه باشند، ممكن است دچار تكبّر و اعجاب به نفس و خودبزرگبينى بشوند، كه براى آنها خطر عظيمى است. اين، براى هركسى در هر مرتبهاى، خطر است.
قدم اول در راه خدا، شكستن خويشتن و خود را فقير و تهىدستِ مطلق ديدن است. يعنى انسان در عين قدرت و ثروت و علم و برخوردارى از مزايا و محاسن و خصوصيات مثبت و در اوج دارايى و توانايى، واقعاً نه به صورت تعارف، خود را در مقابل خدا، نيازمند و تهىدست و محتاج و كوچك و حقير ببيند. اين، آن روحيه كمال انسانى است كه البتّه بايد با تمرين به اين جاها رسيد.
* بیانات در ديدار با اقشار مختلف مردم (روز بيست و سوم ماه مبارك رمضان)- 1369/1/30
يكى از صفاتى كه مانع راه كمال انسانى است و در قرآن، به عبارات گوناگون و در جاهاى فراوان و همچنين در روايات و فرمايش‌هاى ائمّه (عليهمالسّلام)، نسبت به آن صفت پرهيز داده شدهايم و برحذر داشته شدهايم، صفت تكبّر و خودبزرگبينى است. اين صفت، براى پيشرفت انسان در مدارج معنوى، چيز بسيار خطرناكى است. هدف نهايى از اينهمه جنجالهايى كه از اول تاريخ بوده است يعنى آمدن پيامبران، مبارزات فراوان، دو صف شدن حق و باطل، جنگها، نبردها، درگيري‌ها، صبرها بر مشكلات، تلاش عظيم اهل حق، حتّى تشكيل حكومت اسلامى و استقرار عدل اسلامى، تكامل و كمال انسان و نزديك شدن او به خداست. همه چيز، مقدّمه اين است؛ ولى تكبّر حالتى است كه اگر در كسى وجود داشت، او دچار خودشگفتى مىشود و وقتى خودش، كارش، معلوماتش و خصوصياتِ فردي‌اش را مورد توجّه قرار مىدهد، حس اعجاب به او دست مىدهد و به نظرش بزرگ و زيبا و مطلوب مىآيد. شايد بشود گفت كه بزرگ‌ترين مانع و بدترين درد و بيمارى در راه تكامل بشرى، عبارت از خود را بزرگ ديدن، خود را پاك و بىغش ديدن، خود را قدرتمند و توانا ديدن و خود را برتر از ديگران مشاهده كردن است.
يكى از خصوصيات تكبّر، اين است كه انسان خودش را از ديگران بزرگ‌تر ببيند. معناى تكبّر اين نيست؛ اين يكى از خصوصيات تكبّر است. اين، چيز خيلى خطرناك و عجيبى است. انسان وقتى آيات قرآن را ملاحظه مىكند، مىبيند روى اين صفت كه با اسم‌هاى گوناگونى هم از آن ياد شده: استعلا، علوّ، استكبار، تكبّر خيلى تكيه شده و انسان مؤمن كه در راه خدا حركت مىكند، از اين خصوصيّت خيلى برحذر داشته شده است.
براى كسى كه خود را مقتدر ببيند، تكبّر فرق نمىكند. اين، نوعى از تكبّر است. انسان خود را داراى قدرت و غنا و بىنيازى احساس كند، يا خود را داراى علم و دانش احساس كند و هر چيزى كه به او عرضه مىشود، چون به علم و دانش خود خيلى معتقد است، همه چيز را با دانش خود تطبيق بكند؛ هرچه در دايره علم او گنجيد، آن درست است؛ هر چيزى در دايره علم او نگنجيد، آن را رد خواهد كرد! اين هم شعبهای از تكبّر و يكى از انواع خطرناك آن است. حتّى براى كسانى هم كه اهل عبادت و زهد و توجّه به خدا و تلاش معنوى هستند، تكبّر در كار و رشته خودشان وجود دارد. همان عُجبى كه انسانِ عابد و زاهد، به عبادت خود پيدا مىكند، يكى از شُعَب تكبّر است؛ خود را بزرگ ديدن، خود را پاك ديدن، خود را برتر از ديگران ديدن.
شب قدر را كسى به دعا و مناجات و گريه و توجّه به خدا و نماز و استغفار و امثال اينها بگذراند، بعد فرداى آن روز، وقتىكه در بين جمع مىآيد و مردم را در خيابان‌ها مشغول كار خودشان مىبيند، در دل خود بگويد: اى بيچارهها! شما ديشب در چه حالى بوديد، ما چه حالى داشتيم؛ شما غافل بوديد! يعنى خود را از ديگران بالاتر حساب كند و اين چنين بپندارد. هركدام از اينها باشد، براى پيشرفت تكاملى انسان، سم قاتل است.
امثال ما افراد معمولى، دچار تكبّرهاى عاميانه هستيم. آن كسانى كه در درجات معنوى سير مىكنند و مقامات بالاترى را مىبينند، آنها هم در هر رتبه و شأنى كه باشند، ممكن است دچار تكبّر و اعجاب به نفس و خودبزرگبينى بشوند، كه براى آنها خطر عظيمى است. اين، براى هركسى در هر مرتبهاى، خطر است.
قدم اول در راه خدا، شكستن خويشتن و خود را فقير و تهىدستِ مطلق ديدن است. يعنى انسان در عين قدرت و ثروت و علم و برخوردارى از مزايا و محاسن و خصوصيات مثبت و در اوج دارايى و توانايى، واقعاً نه به صورت تعارف، خود را در مقابل خدا، نيازمند و تهىدست و محتاج و كوچك و حقير ببيند. اين، آن روحيه كمال انسانى است كه البتّه بايد با تمرين به اين جاها رسيد.
* بیانات در ديدار با اقشار مختلف مردم (روز بيست و سوم ماه مبارك رمضان)- 1369/1/30