حضرت حجت(ع) هنگام شهادت امام عسکری پنج سال داشت و از همان زمان غیبت صغرای حضرتش آغاز شد یعنی بین سال‌های ۲۶۰ تا ۳۲۹ به مدت ۶۹ سال، امام عصر(عج) به وسیله نایبان خاص خود با شیعیان ارتباط داشت. نایبان خاص(نُوّاب اربعه) انسان‌های برجسته و ممتازی در بین شیعیان بودند که شایستگی وساطت بین امام عصر ارواحنا فداه و شیعیان را داشتند. آن حضرات به ترتیب عبارتند از عثمان بن سعید، محمد بن عثمان، حسین بن روح نوبختی و علی بن محمد سَمُری. پس از وفات آخرین سفیر، غیبت کبرا آغاز شد و تا امروز ادامه دارد.
در غیبت کبرا که به امام زمان علیه‌السلام دسترسی نیست، ولایت مطلقه فقیه معنا پیدا می‌کند و در هر زمان، فقیهی وارسته و واجد شرایط به‌عنوان نیابت عامه، سکّان هدایت را در دست می‌گیرد و علاوه‌بر زعامت دینی، شئون کلان جامعه را عهده‌دار می‌گردد. در طول چهار دهه گذشته رهبری بی‌بدیل و خردمندانه امامین انقلاب باعث شده که کشور از خطرات و بحران‌های شکننده به سلامت عبور کند.
همان‌گونه که اشاره شد تعداد اندکی از یاران نزدیک امام عسکری علیه‌السلام توفیق زیارت امام زمان ارواحنا فداه را داشته‌اند که یکی از آنها احمد بن اسحاق است. روایت زیر شرح این دیدار می‌باشد:
شیخ صدوق به نقل از احمد بن اسحاق اشعری روایت می‌کند: خدمت امام عسکری(ع) رسیدم و می‌خواستم در‌باره جانشین آن حضرت بپرسم، ولی امام بدون مقدمه فرمود ای احمد بن اسحاق! خداوند از آن زمان که آدم را آفرید تا روز قیام رستاخیز، هرگز زمین را از وجود حجت خود خالی نگذاشته و نخواهد گذاشت. پروردگار عالم به‌واسطه حجت خدا، بلا را از زمینیان دفع می‌کند، باران می‌فرستد و برکات زمین را آشکار می‌سازد.
احمد بن اسحاق گوید عرض کردم ای فرزند پیامبر! امام و خلیفه پس از شما کیست؟ امام به شتاب برخاست و وارد منزل شد و چون بازگشت، کودکی را در آغوش خود داشت که چهره‌اش همانند ماه کامل بود و سه ساله به نظر می‌رسید. آن گاه فرمود ای احمد بن اسحاق! اگر این جایگاه و کرامتی که هم‌اکنون نزد خدا و ائمه طاهرین داری، نبود، فرزندم را به تو نمی‌نمایاندم. او همنام و هم کُنیه رسول خدا(ص) است و زمین را سراسر از عدالت و قسط آکنده خواهد ساخت همان‌گونه که از ظلم و جور پر شده باشد.
ای احمد بن اسحاق! او در این امت همانند حضرت خضر(ع) و همچون ذوالقرنین است. به خدا سوگند او در پس پرده غیبت خواهد رفت و در طول غیبتش هیچ‌کس از هلاکت و نابودی نمی‌رهد مگر آنان که خداوند عزوجل در اعتقاد به امامتش ثابت و استوارشان داشته و در دعا برای تعجیل فرج آن حضرت موفق‌شان نموده باشد.
احمد بن اسحاق گوید به امام عسکری عرض کردم مولای من! آیا نشانه‌ای وجود دارد که با دیدن آن دلم آرام گیرد و اطمینان یابد؟ در این هنگام کودک زبان به سخن گشود و با عربی فصیح فرمود: « أنا بَقيّهًُْ اللهِ فِى أرضِهِ وَ المُنتَقِمُ مِن أعدائِهِ فَلا تَطلُبْ أثَراً بَعدَ عَينٍ يا أحمَدَ بنَ إسحاق؛ من آخرین حجت خدا بر زمین و انتقام‌گیرنده از دشمنانش هستم. ای احمد بن اسحاق! پس از مشاهده این نشانه، علامتی دیگر طلب مکن.»
احمد بن اسحاق گوید من شاد و مسرور خارج شدم و روز بعد دوباره به محضر امام رسیده و گفتم ای فرزند رسول خدا! از محبتی که به من فرمودید، بسیار خوشحال و کامیابم. اما آن سنّت جاری از حضرت خضر و ذوالقرنین که در او وجود دارد چیست؟ فرمود آن عبارت است از غیبت طولانی ای احمد! عرض کردم ای فرزند رسول خدا! آیا غیبت حضرتش به درازا می‌کشد؟ فرمود آری به خدا سوگند. در این شرایط، تنها کسانی بر اعتقاد خود استوار می‌مانند که خداوند عزوجل از آنان بر ولایت ما پیمان گرفته باشد و ایمان را در دل‌هاشان ثابت نموده و با اسباب و عوامل خود آنان را یاری فرموده باشد. (کمال‌الدین۲ /۳۸۴)
در این دوران، به علت عدم دسترسی به امام، شرایط سخت و ناگواری بر جهان حاکم است و حکومت‌های ستمگر با در اختیار داشتن ثروت و قدرت و رسانه، هر روز به ظلم و فساد خود بیش از پیش دامن می‌زنند. هیچ مرجعی برای دادخواهی ملت‌های مظلوم و بی‌پناه مانند مردم فلسطین و یمن وجود ندارد و رفتارهای دوگانه سازمان‌های بین‌المللی، طعم تلخ تبعیض و بی‌عدالتی را بر محرومان چشانیده است. در این شرایط اسف‌بار، آنان که قلب‌شان برای حاکمیت عدالت و رفع ظلم و بیداد از سراسر کره خاکی می‌تپد، باید به آخرین بازمانده کاروان انبیا و اولیا پناهنده شوند و ظهور منجی عالم بشریت را با همه وجود تمنا کنند.
این دوران ناخوشایند البته برای مؤمنان واقعی فرصتی است تا ایمان خود را با توسل به ذیل عنایت امام غایب به کمال برسانند که در روایات پاداش عمل صالح در دوره غیبت بیش از عصر ظهور معرفی شده است و از طرفی امامان معصوم، شیعیان خود را در دوره غیبت رها نکرده و رهنمودهای کافی برای ثابت‌قدم ماندن‌شان ارائه فرموده‌اند.
امام علی علیه‌السلام در حدیثی فرموده‌اند «المُنتظِرُ لِأمرِنا كَالمُتَشَخّطِ بِدَمِهِ فى سَبيلِ اللهِ؛ آن که منتظر ظهور است مانند کسی است که در راه خدا در خون خود غلتیده باشد.» یعنی پاداش انتظار فرج همانند شهادت در راه خدا است. امام صادق(ع) نیز فرموده است هرکس در حال انتظار حکومت امام زمان بمیرد مانند کسی است که در کنار حضرت صاحب و در خیمه‌اش بوده باشد. آنگاه پس از اندکی درنگ فرمود بلکه مانند کسی است که در کنار آن حضرت جنگیده باشد. سپس فرمود نه به خدا قسم! مانند کسی است که در رکاب رسول خدا(ص) به شهادت رسیده است.
امام صادق(ع) در تبیین وظایف منتظران ظهور چنین فرموده است: «مَن سَرّهُ أن يَكُونَ مِن أصحابِ القائِمِ فَلْيَنتَظِر وَلْيَعمَلْ بِالوَرَعِ وَ مَحاسِنِ الأخلاقِ وَ هُوَ مُنتَظِر؛ اگر کسی را این موضوع شاد می‌کند که در شمار اصحاب امام زمان قرار گیرد، باید منتظر باشد و در عين حال ورع و تقوای الهی کسب کند و به اخلاق نیکو آراسته شود.»
از آنجایی که امام زمان علیه‌السلام جامع تمام فضایل انسانی است، کسانی می‌توانند در دوره غیبت به آن حضرت نزدیک شوند که از اخلاق ستوده و ایمان کافی بهره‌مند باشند. به عبارت دیگر منتظر مُنجی ابتدا خود باید ناجی(نجات‌یافته) بوده و از دام شیطان و آلودگی‌های روحی و درونی رسته باشد.
آیینه شو جمال پری‌طلعتان طلباول بروب خانه دگر میهمان طلب
سید ابوالحسن موسوی طباطبایی