جنگ اوکراین جمعه‌شب و در چهارصدوهشتادوچهارمین روز این جنگ وارد مرحله‌ای عجیب و حساسی شد که شاید بتوان آن را «نقطه عطفی» در ادامه این جنگ سرنوشت‌ساز دانست. در حالی که دو هفته‌ای از «ضدحمله اوکراین» می‌گذرد همه رسانه‌های غربی اذعان داشتند که این ضدحمله شکست خورده است و نیروهای اوکراینی متحمل تلفات و خسارات سنگینی شده‌اند (حتی نیویورک‌تایمز نوشت در قبرستان‌های اوکراین دیگر جای خالی باقی نمانده است) به ناگاه شبه‌نظامیان پروژه‌بگیر موسوم به «گروه واگنر» به‌عنوان بازوی نیابتی ناتو وارد عمل شد و نوک اسلحه خود را به سمت کشور خود گرفت. گفته می‌شود رئیس این گروه یک یهودی است و در عملیات تصرف باخموت نیز، سهل‌انگاری‌های مشکوکی از او دیده شده بود.
همه‌چیز از جمعه‌شب شروع شد
جمعه‌شب بود که این گروه شبه‌نظامی(که مدل روسی بلک‌واتر است) بعد از چند ماه اختلاف با وزارت دفاع روسیه رسماً پشت به کشورش کرده و در کنار ناتو و نیروهای اوکراینی در داخل روسیه با ارتش این کشور وارد درگیری نظامی شده است. در حالی که در نخستین ساعات وقوع درگیری، بسیاری از فرمانده‌هان رده‌بالای ارتش روسیه از «پریگوژین» رهبر گروه واگنر درخواست کردند تا از تنش‌زایی خودداری کرده و وضعیت را به شرایطی شبیه به جنگ داخلی نکشاند، اما با مخالفت سرسختانه وی و عبور قوای واگنر از مرزهای روسیه به سمت شهرهای «روستوف» و «بلگورود» کلیه نیروهای نظامی و امنیتی فدراسیون روسیه به حالت آماده‌باش درآمده و برای درگیری آماده شدند. «پریگوژین» در توجیه چرایی خیانتش با صدور بیانیه‌ای مدعی شد که نیروهای ارتش روسیه به مواضع این گروه حمله کرده‌اند. او در کانال تلگرامی این گروه اعلام کرد: «یک حمله موشکی به مواضع گروه واگنر انجام شد و قربانیان زیادی وجود دارد... ارتش روسیه ۲هزار نفر از نیروهای واگنر را به قتل رسانده است.» وی با طرح ادعای یک حمله راکتی به اردوگاه‌های گروه واگنر، با استناد به کسانی که شاهد حمله بودند، گفت: «این راکت از پشت جبهه یعنی توسط نیروهای وزارت دفاع فدراسیون روسیه شلیک شده بود.» پریگوژین که در ماه‌های گذشته حملات لفظی شدیدی علیه «سرگئی شویگو» وزیر دفاع و «والری گراسیموف» رئیس ‌ستاد مشترک ارتش روسیه داشته ادامه داد: «وزارت دفاع تلاش می‌کند جامعه و رئیس‌جمهوری را فریب داده و قصه‌ای درباره تهاجم اوکراین و برنامه‌ریزی آنها برای حمله به ما با همکاری سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) بسازد.» وی همچنین وزیر دفاع روسیه را تهدید کرد و گفت که وی را در میدان سرخ مسکو به دار می‌آویزد!
«یوگنی پریگوژین» در بیانیه‌ دیگری ادعاهای جدید مطرح کرده و گفت «امروز به ما حمله موشکی شد. بعد از آن حمله، بالگردها به ما حمله کردند و بعد حملات توپخانه‌ای شروع شد. دستورات از جانب فرمانده ستاد مشترک ارتش روسیه بعد از دیدار با سرگئی شویگو، وزیر دفاع برای نابودی واگنر صادر شده بود. در حال حاضر ما از مرزهای کشور در همه مناطق عبور کرده‌ایم. گاردهای مرزی به سمت ما آمدند و سربازان ما را در آغوش گرفتند. الان داریم وارد روستوف می‌شویم. یگان‌هایی از وزارت دفاع یا سربازان وظیفه‌ای که برای سد کردن پیشروی ما آورده شده بودند از سر راهمان کنار رفتند. ما با بچه‌ها نمی‌جنگیم. بچه‌ها را نمی‌کشیم. شویگو دارد با آوردن سربازان آموزش‌ندیده و از جمله سربازان وظیفه به جنگ، کودک‌کشی می‌کند.»
انفجار در روستوف روسیه
دیروز همچنین به‌دنبال انتشار این بیانیه‌ها برخی رسانه‌ها از درگیری‌های گسترده در شهر روستوف در جنوب غربی روسیه و در مرزهای روسیه و وقوع انفجارهای گسترده در این شهر خبر دادند. بنابر اعلام برخی منابع خبری روسی دست‌کم ۳ فروند بالگرد رزمی ارتش روسیه توسط پدافند هوایی قوای واگنر در روستوف سرنگون شده‌اند. منابع روسی همچنین تصاویری از سرنگونی یک فروند هواپیمای ترابری ایلیوشین۲۲ در غرب این کشور منتشر کردند که ادعا شده است توسط نیروهای واگنر سرنگون شده است. این هواپیما متعلق به فرماندهی هوابرد روسیه بود و گفته می‌شود تمامی سرنشینان آن کشته شدند. به گزارش مشرق براساس ادعای منابع مختلف قوای واگنر در دو استان روستوف و بلگورود در شرق و شمال‌شرق مرزهای اوکراین حضور دارند اما براساس منابع تصویری تاکنون می‌توان گفت کنترل بخش عمده شهرهای روستوف با جمعیت ۱.۱ میلیون نفر و ورونژ با جمعیت ۱ میلیون نفر در اختیار آنها بوده و در حال حرکت به سمت شهر کراسنودار در جنوب این منطقه با جمعیت حدود ۹۶۰ هزار نفر هستند. رسانه‌های روسیه همچنین از هدف قرار گرفتن یک کاروان نظامی متعلق به شورشیان واگنر در مسیر حرکتش به سمت مسکو، پایتخت روسیه خبر دادند. فرمانده واگنر تهدید کرده بود چنانچه مطالبات او (تحویل دادن وزیر دفاع به وی) محقق نشود، به سمت مسکو حرکت خواهد کرد.
واکنش پوتین
به‌دنبال ادعاهای رئیس ‌گروه واگنر مبنی بر حمله ارتش روسیه به نیروهای تحت امر وی، کرملين و وزارت دفاع روسيه اعلام کردند هیچ‌کدام از پیام‌ها و ویدئوهایی که به ‌نام «یوگنی پریگوژین» در شبکه‌های اجتماعی توزیع شده، با واقعیت مطابقت ندارد و یک تحریک اطلاعاتی است. در همین حال دیمیتری پسکوف سخنگوی کرملین نیز در گفت‌وگو با رسانه‌های روسی تاکید کرد: ولادیمیر پوتین از وضعیت پریگوژین آگاهی دارد و اقدامات لازم در حال انجام است. کمیته ملی مبارزه با تروریسم روسیه دیروز شنبه اعلان داشت که به منظور جلوگیری از اقدامات تروریستی احتمالی در شهر مسکو، وضعیت عملیات ضدتروریستی اعلام شده است. دولت روسیه همچنین پریگوژین را به «شورش مسلحانه» متهم و علیه وی پرونده تشکیل داده است؛ اتهامی که در صورت اثبات آن، پریگوژین به ۱۲ سال تا ۲۰ سال زندان محکوم خواهد شد. سازمان امنیت داخلی روسیه در این بیانیه از نیروهای واگنر خواست تا سلاح خود را بر زمین بگذارند؛ در این بیانیه آمده است: «ما از مبارزان واگنر می‌خواهیم که مرتکب اشتباهات جبران‌ناپذیر نشوند، از هرگونه اقدام زورمندانه علیه مردم روسیه جلوگیری کنند، دستورات جنایتکارانه و خائنانه پریگوژین را اجرا نکنند و اقداماتی را برای بازداشت او انجام دهند.»
رئیس‌جمهور روسیه در واکنشی تند به تحولات اخیر در نطق تلویزیونی خود «همه شهروندان روسیه، نیروهای مسلح، نیروهای اجرایی قانون و نیروهای ویژه» را مخاطب قرار داد و با اشاره به اقدامات شبه‌نظامیان گروه واگنر و «یوگنی پریگوژین» رئیس‌ آن، این اقدامات را «خیانت در داخل کشور» و «شورش مسلحانه» خواند و گفت: «هر آن ‌کس که این شورش را سازماندهی کرده، تلاش داشته کشور را تسلیم کند و آن را به جنگ داخلی بکشاند.» وی با اشاره به صدور دستورات لازم برای خنثی کردن سازمان‌دهندگان «شورش مسلحانه» فعلی در روسیه با لحنی تند هشدار داد: «ما پاسخ سختی به این شورش مسلحانه می‌دهیم». پوتین همچنین با هشدار به سوءاستفاده دشمنان روسیه برای استفاده از تفرقه و برانگیختن جنگ داخلی در کشور گفت: «اقدامات شدیدی را برای بازگرداندن ثبات در روستوف انجام دادیم و اوضاع در آن‌جا همچنان دشوار است. به‌عنوان رئیس‌جمهور روسیه هر اقدامی را برای دفاع از استقلال کشور و حفاظت از شهروندان انجام می‌دهم.» به گزارش فارس پوتین در پایان سخنرانی خود خطاب به مردم روسیه و دیگر مخاطبان داخلی و خارجی ابراز اطمینان کرد روسیه توانایی غلبه بر مشکلات و خیانت فعلی داخلی در کشور را دارد و افزود: از آنهایی که این جنایت را سازماندهی کردند می‌خواهم به اقدامات خود فکر کنند و تنها راه را که بازگشت به خانه و توقف این اقدامات است، انتخاب کنند. یوگنی پریگوژین رهبر گروه واگنر در واکنش به صحبت‌های ولادیمیر پوتین گفت «در مورد خیانت به میهن، رئیس‌جمهور سخت در اشتباه بود، ما میهن‌پرست هستیم. هیچ‌کس به درخواست رئیس‌جمهور یا هرکس دیگری تسلیم نمی‌شود، زیرا ما نمی‌خواهیم کشور در فساد، فریب و بوروکراسی به زندگی ادامه دهد.»
ذوق‌زدگی غرب
از زمان انتشار گزارش‌های شورش گروه واگنر دولت‌ها و رسانه‌های جریان اصلی در غرب با ذوق‌زدگی کامل عملاً در خدمت این گروه و رئیس‌ آن قرار گرفته‌اند و این در حالی است که پیش از این، واگنر را یک گروه جنایتکار معرفی می‌کردند! مثلا خبرگزاری «رویترز» که تا چندی پیش نیروهای واگنر را در نبرد باخموت هدف حملات رسانه‌ای خود قرار داده بود، اکنون به دفاع از این گروه برخاسته است. این رسانه انگلیسی حتی در گزارش‌هایی که تا چند روز پیش درباره باخموت منتشر می‌کرد، مدعی بود نیروهای روسی واگنر از نیروهای آفریقایی، عربی و افغانستانی برای جنگ با نیروهای اوکراینی در شهر باخموت استفاده کرده‌اند. این رسانه انگلیسی که همواره در تلاش بوده تا خود را رسانه‌ای معتبر جلوه دهد، اکنون اخبار تاییدنشده واگنر را با استناد به منابع بی‌نام و نشان و به‌صورت پی‌درپی منتشر می‌کند. رویترز صبح دیروز به نقل از یک منبع امنیتی روس که اشاره‌ای نیز به نام او نکرد، مدعی شد نیروهای واگنر کنترل «تمام تأسیسات نظامی» شهر «ورونژ» در جنوب غرب روسیه را به دست گرفته‌اند!
انگلیس: فرصت خوبی پیش آمده
همزمان با رویترز وزارت دفاع انگلیس نیز در بیانیه‌ای تنش ایجاد شده در روسیه را بزرگ‌ترین تهدید امنیتی اخیر این کشور دانست و افزود: در ساعات آینده، این وفاداری و تعهد نیروهای امنیت روسیه به‌ویژه گارد ملی این کشور هستند که تعیین می‌کنند که سرانجام این بحران چه خواهد کرد. وزارت دفاع انگلیس اعلام کرد: «این فرصت خوبی برای اوکراین است تا از شورش و هرج‌ومرج کنونی در روسیه استفاده کند.»
واکنش‌های جهانی
شورای امنیت ملی آمریکا با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که تحولات داخلی روسیه را به‌شدت زیر نظر داریم و با متحدان غربی خود درباره آن رایزنی خواهیم کرد. وزیر خارجه آمریکا نیز اعلام کرد با وزرای خارجه گروه هفت و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درباره وضعیت جاری در روسیه گفت‌وگو کرده است. اتحادیه اروپا هم این‌طور موضع گرفت که آنچه در روسیه در حال رخ دادن است یک موضوع داخلی است و اوضاع را تحت نظر دارد.
چچن وارد نبرد شد
رئیس‌جمهور چچن هم گفت: «جنگجویان وزارت دفاع و گارد روسیه در جمهوری چچن هم‌اکنون عازم مناطق تنش شده‌اند. ما برای حفظ وحدت روسیه و حفاظت از کشورش هر کاری انجام خواهیم داد!» ‌اندیشکده «واشنگتن‌دی‌سی برای مطالعه جنگ»، هیچ امیدی به موفقیت «واگنر» در برابر ارتش روسیه نیست. ترکیه نیز حمایت خود را از دولت روسیه اعلام کرد. کاخ کرملین در این زمینه گفت که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، با رجب طیب اردوغان همتای ترکیه‌ای خود به‌صورت تلفنی گفت‌وگو کرد و او را در جریان اوضاع روسیه و تلاش گروه واگنر برای آشوب در این کشور قرار داد. اردوغان در گفت‌وگو با پوتین، حمایت کامل خود را از پوتین اعلام کرده است. سفارت چین در روسیه نیز وضعیت پایتخت این کشور را آرام توصیف کرد و نوشت: ما وضعیت روستوف را لحظه به لحظه پیگیر خواهیم بود. ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران کشورمان نیز تحولات کنونی روسیه را موضوع داخلی این کشور خواند و گفت: جمهوری اسلامی ایران از حاکمیت قانون در فدراسیون روسیه حمایت می‌کند.
بازار داغ شایعات
کارشناسان «سواد رسانه» می‌گویند، وقتی اتفاق مهمی در سطح داخلی یا بین‌الملل رخ می‌دهد، باید منتظر سیل شایعات بود. تحولات روسیه نیز دیروز بدون شایعه نبود. مثلا دیلی‌میل نوشت، پوتین فرار کرده است! دیلی‌میل همان رسانه انگلیسی است که گفته بود، پوتین سرطان دارد! یا بسیاری از رسانه‌های غربی که با شعار «ما حرفه‌ای هستیم» سال‌هاست مشغول فعالیت هستند، در اقدامی هماهنگ، زیر اعتبار خود زدند و نوشتند، واگنر در چندصد متری مسکو است. برخی حتی نوشتند وارد استان مسکو شده است و این در حالی است که فاصله محل حضور این گروه تا مسکو، چیزی بالغ بر 1000 کیلومتر است. همیشه در کنار جنگ‌های بزرگ سخت، یک جنگ بزرگ روانی و رسانه‌ای هم در جریان است که اهمیت آن، کم از خود جنگ نیست. به نظر می‌رسد روسیه درگیر یک جنگ ترکیبی تمام‌عیار شده است.
درباره گروه واگنر و رئیسش؟
«یوگنی پریگوژین» متولد ۱۹۶۱، یک الیگارش روس است که صاحب رستوران‌ها و شرکت‌های پذیرایی متعدد است که برای کرملین خدمات ارائه می‌دهند. «پریگوژین» که گفته می‌شود یک یهودی است در زمان اتحاد جماهیر شوروی به ۱۳ سال زندان محکوم شد اما پس از ۹ سال در حوالی سقوط شوروی آزاد شد. وی پس از سقوط شوروی، به تجارت مواد غذایی روی آورد. او معروف به «سرآشپز پوتین» بود چون در بسیاری از قراردادهای تهیه غذای کرملین نقش داشت. وی زمانی کارش را با یک کیوسک ‌هات‌داگ فروشی شروع کرد اما بعدا کارش رونق گرفت و رستوران مجللی در سن‌پترزبورگ باز کرده و نظر ولادیمیر پوتین را به خود جلب نمود. پوتین در زمان دولت اولش یک‌بار با ژاک شیراک، رئیس‌جمهور اسبق فرانسه در یکی از رستوران‌های پریگوژین شام خورده بود.