آیت‌الله سید حسن عاملی

باید دانست که منظور خدای متعال از اینکه می‌فرماید: « اللیل لی» (شب از آن من است) چیست؟ از این فرمایش معلوم می‌شود، لحظات شب تاثیر فراوانی در تحصیل کمالات دارد.
خداوند وقتی می‌خواهد از اوصاف اهل بهشت بگوید، می‌فرماید: آنها کسانی هستند که شب را کم خوابیده و در ثلث آخر شب(سحر)مشغول استغفارند.(ذاریات- ۱۷و۱۸)
لذا معلوم می‌شود که در ذات «زمان» استعداد‌هایی نهفته است، «المناسبات الزمانیهًْ من ام المناسبات»، مناسبات زمانی و آن مواقعی که باعث اعتلای نفس انسان می‌شود، در سیر و سکوت انسان یک اصل مهم محسوب می‌شوند.
باز خدای متعال خطاب به پیامبر عظیم‌الشان اسلام می‌فرماید: ای پیامبر! نماز شب را برای تو واجب کردیم تا بار سنگینی را در آینده عهده‌دار شوی.
دقت کنید ،خدای متعال به پیامبر(ص) می‌فرماید؛ اول برای نماز شب برخیز، سپس در ادامه می‌فرماید: برای تو مسئولیتی بزرگ خواهیم داد(مزمل/5)، یعنی‌ای پیامبر؛ موفقیت تو در این مسئولیت، بستگی به این دارد که ارتباط تو با خدا در دل شب چگونه باشد.
در ادامه می‌فرماید:‌ای پیامبر! قسمتی از شب را برای تهجد و شب زنده‌داری برخیز، سپس اضافه می‌کند: عَسَى أَن یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَّحْمُودًا (اسراء آیه ۷۹) امید است خدای متعال تو را به مقام محمود برساند؛ مقامی که خدا آن را مورد تمجید قرار می‌دهد.شایسته است که انسان در مورد این آیه از قرآن بسیار تدبر و فکر کند.
راه سفر به سوی آسمان
اگر می‌خواهی از این عالم خاکی عروج کرده و به تعبیر قرآن به مقام محمود برسی، خداوند متعال می‌فرماید که گذر این راه از شب می‌گذرد.
مرو به خواب که فیض، قافله‌ای است              که از کمینگه شب‌های تارمی گذرد
بگو به خواب که امشب میا به خانه ما             جزیره‌ای که مکان تو بود آب گرفت
به خواب بگو که به سراغ من نیا، چرا که جایی که می‌خواهی بیایی (یعنی چشم) آب گرفته است، همان آبی که حاصل‌اشک چشم ،از معرفت خدا می‌باشد.
به وقت شب که همه مست خواب خوش باشند      
من و خیال تو و‌گریه‌های خون آلود
اگر در سوره مزمل دقت شود معلوم می‌گردد که گویی خدای متعال نمی‌خواهد پیامبر (ص) در شب بخوابد.در این سوره ابتدا خداوند به پیامبر (ص) می‌فرماید: نصفی از شب، یا کمتر از آن و یا بیشتر از نصف شب را بخواب، دقت کنید که خداوند متعال طوری با پیامبر صحبت می‌کند که گویی راضی به خوابیدن حضرت در شب نیست. در ادامه می‌فرماید: إِنَّ لَکَ فِی اَلنَّهَارِ سَبْحاً طَوِیلاً؛ تو را در روز کار و کوشش بسیار است. ‏ انسان در طول روز با افراد زیادی در حال معاشرت است.همه اینها بر نفس انسان تاثیر دارد. اگر زنگار ِروز را در خلوت شب از بین نبریم، کم‌کم در هاضمه روز هضم خواهیم شد.
جان همه روز از لگدکوب خیال                      
وز زیان و سود وز خوف زوال
نی صفا می‌ماندش نی لطف و فر                
نی به سوی آسمان راه سفر (مثنوی معنوی)
هیچ کس نمی‌تواند نماز شب را همانند آقا رسول‌الله اقامه کند. ایشان در چند مرحله نماز شب را اقامه می‌کردند، بدین ترتیب که چندین بار در شب برای نماز از خواب شیرین بر خاسته و نماز می‌خواندند، راوی نقل می‌کند که ایشان حتی در لحظات حساس جنگ بدر هم از نماز شب غافل نشدند و تا موقع سحر به مناجات با خدا مشغول بودند.
حضرت امیر (ع) فرمودند: از آن روزی که از زبان پیامبر شنیدم نماز شب نور است، آن را ترک نکردم، در این هنگام «ابن کواء» که شخصی ناپاک بود، خلاف ادب کرده و به آن حضرت گفتند: آیا در لیلهًْ‌الهریر نیز که من مشاهده می‌کردم تا سحر در حال جنگ بودی، نماز شب را ترک نکردی؟
حضرت فرمودند: در لیلهًْ‌الهریر نیز در حالی که برای هر رکعتی تکبیری می‌گفتم نماز شبم را ترک نکردم.
حضرت امیر در سایر روزها نیز در نخلستان، شب را تا نزدیکی‌های سحر با مناجات سپری کرده و در زیر هر نخلی دو رکعت نماز می‌گزارد تا در روز قیامت زمین به مناجات ایشان شهادت دهد.
ما از حقیقت شب‌ها خبری نداریم، در حالی که نقل است حضرت امیر (ع) هر شب هزار رکعت نماز می‌خواندند. (ابن جوزی، صفوهًْ‌الصفوهًْ، جلد۲، ص۵۶، طبقات ذهبی، جلد۱، ص۷۱؛ بحارالانوار، جلد۴، ص۱۷)
خدای متعال لذت نماز و بخصوص لذت نماز شب را بر همه ما عنایت فرماید.
 *پایگاه اطلاع‌رسانی دارالارشاد ،مرکز حفظ و نشر آثار آیت‌الله سیدحسن عاملی