امین الاسلام تهرانی
«سعد حریری»، سیاستمدار غربگرای لبنانی و دومین پسر «رفیق حریری»، از ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۱ نخست‌وزیری لبنان را برعهده داشت و بار دیگر و از سال ۲۰۱۶ تا ژانویه ۲۰۲۰ (اول بهمن ۱۳۹۸) نخست‌وزیر این کشور بود. او که خود مسئول بخشی از بحران‌های لبنان بود، وقتی بحران‌ها به اعتراضات و شورش‌های خیابانی کشید و امتداد یافت استعفا کرد و حالا به یک منتقد سیاسی تبدیل شده است! پس از او «حسان دیاب» تا اوت ۲۰۲۰ (مرداد ۱۳۹۹) نخست‌وزیر لبنان بود، اما بحران‌های عمیق و عدم اجماع سیاسی و سیطره «گرایش‌های قومی- قبیله‌ای»، به جای «توافق ملی» کار را به جایی رساند که او خیلی زود به استعفا مجبور شد. پس از او نوبت استعفا به «مصطفی ادیب» رسید و او که چند هفته نخست‌وزیر مکلف بود، دولت را تشکیل نداده استعفا کرد. دوباره قرعه این چرخۀ گویی بی‌پایان به نام حریری خورد تا دوباره مکلف برای تشکیل دولت شود و او نیز دولت تشکیل نداده استعفا کرد. حالا نوبت «نجیب میقاتی» است و باید دید او به چه سرنوشتی دچار خواهد شد. بر اساس گزارش‌ها قیمت ۲۰ لیتر بنزین در این کشور بحران‌زده حالا به ۶۱ هزار و ۱۰۰ لیره لبنان رسیده چیزی معادل ۴۰ دلار و ۵۸ سنت و این یعنی ۳۵ درصد افزایش قیمت آن هم در مدت زمانی اندک. با بالاگرفتن کمبود سوخت در لبنان و افزایش درگیری‌ها بین مردم در پمپ بنزین‌ها، اقدامات امنیتی در شهر‌های این کشور افزایش یافته است. شورش‌های ابتدایی که منجر به این چرخه فرسایشی بی‌دولتی و استعفاهای استمراری شد، از اعتراض به وضعیت اقتصادی به ویژه قیمت سوخت آغاز شد. معضل سوخت دوباره حالا عود کرده و تشدید شده است. سید «حسن نصرالله» دبیرکل جنبش حزب‌الله لبنان با ‌اشاره به احتکار سوخت از عمدی بودن این مشکل گفت و ارتش نیز خبر از کشف میزان معتنابهی سوخت انبار شده گفت و حالا نوبت «میشل عون» رئیس‌جمهور این کشور بود که از نقش بانک مرکزی این کشور در تشدید این بحران بگوید. رئیس‌جمهور لبنان در سخنانی خطاب به مردم این کشور گفت که در لبنان، در برابر هر طرح، ایده یا ابتکار عمل، مانع‌تراشی می‌شود. او تصریح کرد: «در نشستی که در کاخ ریاست‌جمهوری برگزار شد، تصمیم گرفتیم که یارانه سوخت تا پایان سپتامبر آتی ادامه یابد تا همزمان با برداشتن تدریجی یارانه، کوپن نیز صادر شود. اما تصمیم بانک مرکزی لبنان مبنی بر توقف یارانه سوخت، آن هم بدون مشورت با دولت، باعث شد که وضعیت وخیم و بحرانی شود.» او خاطر نشان کرد: «از همه اختیاراتم استفاده کردم، ولی پارلمان اقدام عملی انجام نداد... گویا تلاش می‌شود که وضعیت وخیم‌تر شود و مردم نیز در صفوف [سوخت] بایستند.»
اما برای اینکه کمی از زوایای دیگر این بحران آگاه شویم باید سخنان پر واکنش سید حسن نصرالله را در روز عاشورا مرور کنیم. او در اظهاراتش خبر داد: «من دوست دارم اعلام کنم که کشتی نخست ما که از مبدأ ایران حرکت خواهد کرد... به سمت لبنان خواهد آمد. ما در کشتی نخست اولویت را به ماده مازوت دادیم زیرا به شدت مورد نیاز است.» او همچنین از ادامه‌دار بودن این واردات خبر داد. بعد از این خبر شوکه‌کننده «سمیر جعجع» رئیس‌حزب القوات اللبنانیه (نزدیک به آل‌سعود و غرب) ضمن انتقاد از این اظهارات، مدعی شد، حزب‌الله قصد مصادره تصمیم‌گیری اقتصادی در لبنان را دارد. جالب‌تر آن‌که، وقتی ​نماینده لبنانی «سزار معلوف» از ائتلاف «الجمهوریه القویه» (وابسته به حزب القوات اللبنانیه به ریاست جعجع) از موضوع واردات سوخت از ایران استقبال کرد با واکنش تند حزب القوات مواجه شد و از گروه‌های ارتباطی این حزب حذف و برخی منابع از تقویت احتمال اخراج او از حزب خبر دادند.
اما این اظهارات چگونه می‌تواند زوایای تاریک بحران دعوای سوخت لبنان را نشان دهد؟ راز این واکنش عصبانی و مخالف‌خوانی جعجع چه بوده است: نیروهای امنیت داخلی لبنان، از توقیف نزدیک 2 میلیون لیتر بنزین در ۳۸ مخزن پُر که گنجایش هر یک، حدود ۵۰ هزار لیتر است در شهر «زحله» خبر دادند که متعلق به یک فرد صاحب پمپ بنزین است. تحقیقات بعدی نشان داد که عامل این احتکار «مارون الصقر» برادر «ابراهیم الصقر» از رهبران حزب «القوات اللبنانیه» از احزاب متحد آل‌سعود و غرب است. لبنان چند وقتی است که زایشگاه مشکلات است. از هر مشکل، مشکلی دیگر متولد می‌شود و ریسمانی نامرئی مشکلات باربط و بی‌ربط را به هم متصل می‌کند و از آن تار عنکبوتی را می‌سازد که هر که واردش شود، گرفتار می‌شود. وقتی شرایط این‌گونه است راه برای فساد اقتصادی باز می‌شود و وقتی فساد ریشه دواند خودش می‌شود مولد مشکل و این‌گونه چرخه‌ای از مشکلات به جریان می‌افتد. معضلی که نه در این کشور بلکه در دیگر کشورهای عربی همواره یکی از اساسی‌ترین موانع شکل‌گیری دولت‌های کارآمد است؛ فقدان یک هویت ملی منسجم است. کشورهای عربی به ویژه پس از سقوط خلافت عثمانی تنها به یک مولفه «عربی بودن» خود را تعریف کرده‌اند که نمی‌تواند پایه‎ای برای یک دولت ملی باشد؛ چرا که این هویت ملی مشترک میان اعراب تونسی، مراکشی، لبنانی و... است. پرسش این است که حالا وجه تمایز لبنان از مراکش یا وجه تمایز هویت مصری از هویت قطری و... چیست؟
همچنان باید به این نکته توجه کرد که روحیه مقاومت چنانکه در گروهی چون حزب‌الله لبنان به‌عنوان یکی از شاخه‌های بارور جریان مقاومت وجود دارد، در بسیاری از گروه‌های لبنانی هیچ ردپایی ندارد. این گروه‌ها که گاهی هویت ضدمقاومت نیز دارند، بنا به ساختار قومی- قبیله‌ای لبنان همواره سهمی از قدرت نیز دارند و مانع وحدت رویه کلی می‌شوند و همین عدم وحدت رویه است که باعث ناتوانی این کشور در خنثی کردن نفوذ است. اما به عنوان راه‌حل کوتاه مدت این بحران: باید دید لبنانی‌ها توان آن را دارند سوختی را که به وساطت حزب‌الله از ایران خریده شده است، مدیریت کنند و بحران را کنترل و حل کنند یا خیر؟ شبکه «ال بی‌سی» لبنان اعلام کرد، کشتی‌های حامل سوخت ایران برای لبنان که «سید حسن نصرالله» دبیرکل حزب‌الله خبر آنها را رسانه‌ای کرد، اکنون در آستانه ورود به کانال سوئز و در حال حرکت به سمت آب‌های سرزمینی لبنان هستند.