15 - شرحی از ماجرای غم‌انگیز ویرانی و اشغال 418 روستای فلسطین - تصرف و تخریب؛ سرنوشت مشترک روستاهای اشغال‌شده ۱۴۰۳/۰۶/۰۹
شرحی از ماجرای غم‌انگیز ویرانی و اشغال 418 روستای فلسطین - 15
تصرف و تخریب؛ سرنوشت مشترک روستاهای اشغال‌شده
۱۴۰۳/۰۶/۰۹
ولید الخالدی
ترجمه امیرحسین بابالار
عرب البواطی
(خربةالحكمية)، (أم الشراشيح)
موقعيت:
PGR: 200214
فاصله تا بيسان: 4 كيلومتر
متوسط ارتفاع: 225 متر پایین‌تر از سطح دریا
تملك و کاربری زمين‌های روستا در سال 45 / 1944 (هكتار):
مالكيت کاربری
عرب: 2/541 زراعی: 2/541
يهودي: 5/130 درصد از كل: 65 درصد
مشاع: 4/392 عمارت ساختماني : سندی در دست نیست
مجموع: 1/1064
جمعيت:
سال 1931: 461 نفر (فهرست شده تحت عربالحکمية، بعلاوه الحمود)
سال 45 / 1944: 520 نفر
تعداد خانه‌ها (سال 1931):86 باب (فهرست شده تحت عربالحکمية، بعلاوه الحمود)
عرب البواطی پيش از 1948
این روستا بر روی تپه‌هايی که در ضلع شرقی یک کوه امتداد یافته بود قرار داشت و به مناطق وسیعی از شرق درّۀ اردن مشرف بود. جادهای منتهی به بيسان و طبريّة از غرب روستا عبور می‌کرد، و یک جادۀ فرعی روستا را به روستاهای مجاور مرتبط می‌ساخت. روستای عرب البواطی به وسیلۀ شاخه‌ای از قبیلۀ بادیه‌نشین عرب‌الغزّاوية تأسیس شد. خانه‌های آن از خشت خام، نی(حصیر) و ترکه‌های چوب ساخته شده و در کل محوطۀ روستا و در میان چند چادر بافته شده از موی بز پراکنده بودند. کل ساکنین روستا مسلمان بودند. در بخش جنوبی روستا چشمه‌هایی وجود داشت که آب مورد نیاز کشاورزی و مصارف خانگی اهالی روستا را تأمین می‌کردند. بخشی از زمین‌های روستا به کشت غلات، سبزیجات و انواع میوه اختصاص می‌یافت، بخشی هم به عنوان چراگاه مورد استفاده قرار می‌گرفت و بخشی هم منطقۀ ماهیگیری روستا محسوب می‌شد. کشاورزی هم به شیوۀ آبیاری دستی و هم به شیوۀ دیم انجام می‌شد. در سال 45/1944 جمعاً 5/313 هکتار از اراضی روستا به کشت غلات و حبوبات اختصاص می‌یافت؛ 5/222 هکتار هم آبیاری شده و یا برای احداث باغات مورد استفاده قرار می‌گرفت. مردم البواطی در تجارت، تحصیلات و امور اداری دولتی متکی به بيسان بودند. از درون ویرانۀ خربة البواطی که در محوطۀ روستا قرار داشت، دیوارهای فروریخته، ستون‌ها، شالوده‌های ساختمانی و سنگ‌های مسافت‌نمای رومی کشف شده است.
اشغال روستا و اخراج ساکنین آن
سندی در دست نیست.
آبادي‌هاي اسرائيلي در زمين‌هاي روستا
هیچ آبادی اسرائیلی بر روی زمین‌های روستا ساخته نشده است. آبادی حمادیا (199214) در سال 1942 رو به غرب و بر روی زمین‌های روستای الحميدية و شهرک بيسان ساخته شد؛ این آبادی نزدیک‌ترین آبادی اسرائیلی به روستا محسوب می‌شد. نام آن در ابتدا حرمونیم بود اما در سال 1952 برای ایجاد تشابه با نام اصلی عربیاش نام آن تغییر یافت. [P:70, 209]
روستا در حال حاضر
تمام خانه‌های روستا تخریب شده‌اند. بقایای دیوارهای ساخته‌شده از سنگ‌های بازالت (سنگ آتشفشانی سیهفام) و شالوده‌های چارگوش و مدوّر ساختمان‌ها را می‌توان در میان علف‌های هرز مشاهده کرد. محوطه محصور شده و زمین‌های پیرامون آن برای تولید انواع محصولات زیر کشت می‌روند. حوضچه‌های ماهیگیری، که زمانی مورد استفاده روستائیان قرار می‌گرفتند هم همچنان باقی مانده‌اند. مزارع آبیاری‌شده به سمت غرب روستا کشیده شده‌اند.
عرب الصّفا
(الصّفا)
موقعيت:
PGR: 200205
فاصله تا بيسان: 5/7 كيلومتر
متوسط ارتفاع: 225 متر پایین‌تر از سطح دریا
تملك و کاربری زمين‌های روستا در سال 45/ 1944 (هكتار):
مالكيت کاربری
عرب: 9/754 زراعی: 4/1089
يهودي: 3/252 درصد از كل: 87 درصد
مشاع: 6/244 عمارت ساختماني : سندی در دست نیست
مجموع: 8/1251
جمعيت:
سال 1931: 540 نفر
سال 45 / 1944: 650 نفر
تعداد خانه‌ها (سال 1931): 108 باب
عرب الصّفا پيش از 1948
روستا در منطقه‌ای وسیع در جنوب روستای مسيل‌الجزل و مسیل وادی‌الشيخ محمود واقع شده بود و بر منطقه‌های پهناور و باز در شرق رود اردن اشراف داشت. یک جادۀ فرعی آن را به جادۀ بيسان - اريحا که در 5 کیلومتری غرب روستا قرار داشت متصل می‌کرد و به واسطۀ مسیرهای خاکی(مالرو) به روستاهای همسایۀ مستقر در کنار رود اردن مرتبط می‌شد. در اواخر قرن نوزدهم، گوئرین،گردشگر فرانسوی پس از عبور از درون روستای عرب الصّفا نوشت که در آنجا مقبره‌های باستانی مختلفی را دیده است. [Guérin 1874:49]
مثل بسیاری از روستاهای فرمانداری بيسان، عرب الصّفا نیز در اصل یک اقامتگاه تابستانی (ییلاق) برای بادیه‌نشینانی بوده است که بعداً و زمانی که حاضر شدند اسکان دائمی را بپذیرند تبدیل به اقامتگاه دائمی و محل زندگی ایشان گردید.
چشمه‌های مختلفی از نزدیکی رود اردن به سمت روستا سرازیر می‌شدند. خانه‌های روستا با حصیر و گل ساخته می‌شد و چادرهای روستائیان به صورت پراکنده در دو طرف جادۀ فرعی که به سمت جادۀ بيسان - اريحا منتهی می‌شد برپا شده بود. امرارمعاش ساکنین اکثراً مسلمان روستا به کشاورزی وابسته بود. اراضی زراعی روستا در شرق آن به ویژه در زَور رودخانۀ اردن قرار داشت و غلات و سبزیجات تولید می‌کردند. درختان نخل در جنوب‌شرق روستا و در ناحیه‌ای نزدیک به یک چشمه کاشته شده بودند. در سال 1944 جمعاً 9/744 هکتار از زمین‌های زراعی روستا به کشت غلات و حبوبات اختصاص می‌یافت؛ سایر زمین‌ها به ویژه زمین‌های کَتَر (زمین‌های نامرغوب) و زمین‌های باتلاقی هم قابلیت زراعت نداشتند.
اشغال روستا و اخراج ساکنین آن
ساکنین روستای عرب الصّفا در روز 20 مه 1948 و به احتمال زیاد بعد از سقوط بيسان که در حدود یک هفته جلوتر و به واسطۀ عملیاتی که هدف آن تسخیر کل درّه بيسان بود اخراج شدند. نیروهای اشغالگر واحدهایی از تیپ گولانی بودند که در قالب طرح دالت عمل می‌کردند. [M:xv; see M:105-7]
آبادي‌هاي اسرائيلي در زمين‌هاي روستا
هیچ آبادی اسرائیلی بر روی زمین‌های روستا احداث نشده است. هرچند، آبادی تیرات صوی (199203) که در سال 1937 ساخته شده از جنوب‌غرب و به واسطۀ زمین‌های الزّراعة به روستا نزدیک بود. آبادی صده إلیاهو (198205) که در سال 1939 ساخته شده نیز از طریق زمین‌های عرب العريضة در غرب به عرب الصّفا نزدیک است.
روستا در حال حاضر
تنها چیزی که در محوطۀ روستا دیده می‌شود سه درخت نخل است. زمین‌های اطراف همگی زیر کشت گندم رفته‌اند.
عرب العريضه
(العريضة )
موقعيت:
PGR: 198205
فاصله تا بيسان: 6 كيلومتر
متوسط ارتفاع: 200 متر پایین‌تر از سطح دریا
تملك و کاربری زمين‌های روستا در سال 45 / 1944 (هكتار):
(به انضمام آبادی صده إلیاهو)
مالكيت کاربری
عرب: 70 زراعی: 3/177
يهودي: 2/136 درصد از كل: 78 درصد
مشاع: 8/21 عمارت ساختماني : سندی در دست نیست
مجموع: 228 (60 باب متعلق به یهودیان)
جمعيت:
سال 1931: 182 نفر
سال 45 / 1944: 330 نفر (150 عرب و 180 یهودی)
تعداد خانه‌ها (سال 1931): 38 باب
عرب العريضة پيش از 1948
روستا در منطقه‌ای مسطح و وسیع که از آنجا می‌شد بلندی‌های شرق رود اردن را دید واقع شده بود. یک مسیل عریض در جهتی شرقی - غربی ودر امتداد محیط شمالی آن کشیده شده بود.
روستا در ضلع شرقی جادهای که در شمال به بيسان و در جنوب به اريحا منتهی می‌شد قرار داشت و از طریق یک جادة فرعی به آن وصل می‌شد. چشمه‌های موجود در داخل و خارج روستا، آب مورد نیاز در مصارف خانگی و کشاورزی اهالی آن را تأمین می‌کردند.
بخشی از روستا پوشیده از بوته‌های تمشک (در عربی به علّيق معروف است) بود. اهالی روستا که اصالتاً از اعضای قبایل بادیه‌نشینی بودند که تدریجاً در این منطقه ساکن شده بودند برای امرارمعاش خود به کشت غلات و پرورش دام و طیور متکی بودند. آنها همچنین بر روي زمين‌هاي حاشيۀ نهرهاي كوچكي كه از چشمه‌ها سرازير مي‌شدند سبزیجات می‌کاشتند.
در سال 45/1944 جمعاً 60 هكتار از زمين‌هاي روستا به كشت غلات و حبوبات اختصاص مي‌یافت. دو محوطة باستاني در جنوب روستا واقع شده بود؛ يكي تپۀ تلّ الرعيان(199204) و ديگري تپۀ تلّ القرود (198204) كه دومي به دليل وجود سفال‌هاي مربوط به اواخر دورۀ اسلامي كه در سطح آن يافت شده شهرت دارد.
اشغال روستا و اخراج ساکنین آن
سندی در دست نیست.
آبادي‌هاي اسرائيلي در زمين‌هاي روستا
آبادی صده إلیاهو (198205) در سال 1939 بر روی زمین‌های متعلق به روستا و در شرق محوطۀ آن احداث شده است.
روستا در حال حاضر
هیچ اثری از روستا برجای نمانده و کل محوطۀ آن زیرکشت گندم رفته است. محوطۀ باستانی تلّ الرعيان به محل انباشت زباله تبدیل شده است.